Đây là căn bệnh mới nổi và do một loại nấm gây ra, lây truyền qua không khí, qua da và có thể gây nguy cơ tử vong cao, nhất là với người từng nhiễm COVID-19.
Loại nấm lây qua không khí gây tử vong cao với người từng mắc COVID-19
PGS.TS Đỗ Duy Cường - GĐ Trung tâm Bệnh Nhiệt đới (Bệnh viện Bạch Mai) cho biết, từ đầu năm 2020 đến nay, nhất là sau khi xuất hiện làn sóng COVID-19, số lượng bệnh nhân bị nấm đen tăng nhanh.
Riêng tại Bệnh viện Bạch Mai đến nay đã có khoảng hơn 20 trường hợp mắc nấm đen nhập viện điều trị. Các bệnh nhân nhiễm nấm đen đến chủ yếu từ các khoa Tai mũi họng, Hồi sức tích cực, Thần kinh, Mắt, Nội tiết - Đái tháo đường,… Đa số các bệnh nhân này đều có bệnh nền khi nhập viện và trong tình trạng nhiễm trùng nặng, có các tổn thương nhiễm nấm ăn từ xoang lan lên xương hàm, ổ mắt, hệ thần kinh…
Bác sĩ Cường cho biết, đây là dạng nấm xâm nhập đã được y văn thế giới nhắc đến, đặc biệt là tại Ấn Độ trong giai đoạn vừa qua với số lượng bệnh nhân tăng đột biết. Nhiễm nấm đen là một trong những nguyên nhân gây tử vong cao sau khi mắc COVID -19.
Ông Cường cho biết, nấm đen là một bệnh nhiễm trùng mới nổi nghiêm trọng do bào tử nấm có tên gọi là Mucormycetes gây ra. Nhóm nấm Mucor tạo ra hàng triệu bào tử lơ lửng trong không khí và thường phát triển vào mùa hè và mùa thu, những bào tử này khi tiếp xúc với bề mặt ẩm ướt, có các chất hữu cơ thối rữa: lá cây, gỗ mục nát, phân động vật hoặc đất, chúng bắt đầu nảy mầm và tạo ra sợi nấm.
Bác sĩ Cường cho biết, BV Bạch Mai đã tiếp nhận 20 trường hợp nhiễm nấm đen đến điều trị.
Nấm xâm nhập vào cơ thể chúng ta qua 2 con đường:
- Thứ nhất hít phải bào tử nấm từ không khí, gây nhiễm trùng phổi, não hoặc xoang;
- Thứ hai, xâm nhập qua da bởi vết cắt, vết xước, vết cào, vết bỏng và một số tổn thương da khác.
Những nhóm người có nguy cơ cao mắc bệnh là: Người từng mắc COVID-19; Người mắc bệnh đái tháo đường type 2 đặc biệt là có tình trạng nhiễm toan ceton; Người mắc bệnh ung thư, cấy ghép tạng, cấy ghép tế bào, sử dụng Corticosteroid kéo dài, người có tình trạng suy giảm miễn dịch, nhiễm HIV, người bị chấn thương da do phẫu thuật, bỏng, trẻ sinh non, nhẹ cân và suy dinh dưỡng…
Dấu hiệu để phát hiện bệnh không khó
PGS Đỗ Duy Cường cho biết, nấm đen có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan và bộ phận cơ thể. Các triệu chứng phụ thuộc vào tình trạng nhiễm trùng nơi nấm phát triển. Nó có thể dẫn đến mũi bị hoại tử thâm đen hoặc đổi màu, đau mặt, đau vùng xoang lan lên mắt, đau đầu, đau ngực, khó thở và ho ra máu... Nấm đen gây ra 5 dạng bệnh cảnh như sau:
- Nhiễm trùng xoang và não: Nhóm nguy cơ cao dễ nhiễm nấm nhất là bệnh nhân đái tháo đường không kiểm soát, người ghép thận. Các dấu hiệu của dạng bệnh này như sốt, đau đầu, đau xoang hoặc nghẹt mũi; sưng mặt một bên; tổn thương màu đen ở phía trên bên trong miệng hoặc trên sống mũi.
Theo bác sĩ Cường, các dấu hiệu tổn tương xoang, xương hàm rất điển hình khi bị nhiễm nấm đen.
- Viêm phổi với các dấu hiệu: Khó thở hoặc thở gấp; tức ngực; sốt cao trên 38 độ C, ho ra máu.
- Nhiễm trùng da và niêm mạc: Thường gặp ở người không bị suy giảm miễn dịch với các dấu hiệu: Đau vùng mặt sau đó xuất hiện một nốt phỏng trên da, dần dẫn tới loét da hoặc nhiễm trùng da, rồi xâm lấn vào mũi xoang, quanh gò má, giữa mắt và môi, lâu dần tổn thương da bị nhiễm bệnh chuyển sang màu đen, sưng tấy, hoại tử.
- Nhiễm trùng đường tiêu hoá: Thường gặp ở trẻ em, đặc biệt là trẻ sinh non và nhẹ cân dưới một tháng tuổi với các dấu hiệu: buồn nôn và nôn, đau bụng hoặc đau dạ dày, xuất huyết dạ dày.
- Nhiễm nấm đen mucormycosis lan tỏa: Bệnh thường xảy ra ở những bệnh nhân đã mắc bệnh mạn tính do vậy các dấu hiệu bệnh khó phân biệt với các bệnh đang có sẵn. Nhiễm trùng lan tỏa thường ảnh hưởng nhất đến não, hệ thần kinh trung ương gây tình trạng như hôn mê hoặc rối loạn ý thức. Các dấu hiệu có thể gặp: Sưng mí mắt dưới hoặc trên (hoặc cả hai), chảy mủ ra khỏi mắt; tê liệt các cơ mí mắt, bệnh diễn tiến nặng hoặc kéo dài, toàn thân suy sụp.
Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ Cường cho rằng phải dựa vào bệnh cảnh lâm sàng kết hợp với xét nghiệm nuôi cấy hoặc giải phẫu bệnh có ý nghĩa trong việc xác định chẩn đoán. Tuy vậy việc chẩn đoán cũng còn khó khăn vì triệu chứng lâm sàng đa dạng, phức tạp, bệnh phẩm nuôi cấy khó mọc cũng như cần có các nhà giải phẫu bệnh học có kinh nghiệm để đọc tiêu bản.
Việc điều trị khi bị nhiễm nấm đen vẫn còn nhiều khó khăn.
Ngoài ra, việc điều trị người bị nhiễm nấm đen hiện còn nhiều khó khăn, nhất là nguồn thuốc rất khó tìm tại thị trường Việt Nam và đắt tiền. Do vậy, thường bệnh nhân hay bỏ thuốc, không tuân thủ điều trị, do đó bệnh dễ tái phát, nấm có thể ăn sâu thêm và tổn thương nặng nề hơn. Đó là nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ tử vong cao cho nhóm bệnh này.
Ngoài điều trị bằng thuốc, khi nấm đen ăn sâu vào trong các tổ chức xoang, hốc mắt, tổ chức thần kinh... cần được điều trị kết hợp ngoại khoa để loại bỏ các tổ chức áp xe hoại tử và rửa sạch bằng các dung dịch sát khuẩn tại chỗ. Việc theo dõi và điều trị bệnh nền như đái tháo đường, bệnh máu, chống suy thượng thận, tăng cường dinh dưỡng... cũng đặc biệt quan trọng.
Tuân thủ điều gì khi phòng bệnh?
Theo PGS Cường, hiện không có thuốc hay vắc xin chủng ngừa để ngăn chặn bệnh nấm đen. Để phòng bệnh, đặc biệt ở những bệnh nhân có bệnh nền đái tháo đường, ung thư, suy giảm miễn dịch, hậu COVID-19... cần chú ý:
- Tránh đến khu vực có nhiều khói bụi, công trường. Đeo khẩu trang hiệu suất lọc trên 95% có than hoạt tính khi phải đến khu vực có nhiều khói bụi.
- Tránh các hoạt động tiếp xúc trực tiếp với bụi hoặc đất. Mang găng tay, ủng nếu thực hiện bất kỳ hoạt động nào liên quan đến đất.
- Vệ sinh vùng da bị thương bằng nước ấm và dung dịch sát khuẩn để tránh nhiễm trùng da.
- Nếu bạn đã cấy ghép tế bào gốc hoặc cấy ghép nội tạng, hãy nói chuyện với bác sĩ để được dùng thuốc kháng nấm nhằm ngăn ngừa các bệnh nhiễm trùng do nấm.
- Tại các bệnh viện, các cơ sở y tế lưu ý: Khử trùng các thiết bị được sử dụng bởi nhiều bệnh nhân (ống khí quản, máy thở, mặt nạ phun khí dung…); Hệ thống thông gió; Xử lý vết thương đúng cách…
- Điều trị và kiểm soát tốt bệnh nền. Khi có triệu chứng nghi ngờ nhiễm nấm đen cần đến các cơ sở chuyên khoa để khám và phát hiện, điều trị thuốc chống nấm sớm, đúng phác đồ để hạn chế tỷ lệ tử vong.
