Lòng tong - cái tên nghe lạ nhưng là món ăn nhà nghèo gắn với ký ức khó quên của nhiều người sinh ra và lớn lên ở miền Tây sông nước.
Đối với người dân miền Tây sông nước, hình ảnh con cá lòng tong quá đỗi quen thuộc, khó có thể phai nhòa với nhiều người, nhất là với những đứa trẻ lớn lên ở đây. Cá lòng tong kho tiêu và đĩa rau tập tàng hái sau vườn nhà thường xuất hiện trong mâm cơm nhà nghèo thời đó.
Khi những cơn mưa dầm đến cũng là lúc vào mùa cá lòng tong sinh sôi, kéo thành bầy
"Mình còn nhớ khi những đợt gió lạnh từ phía Bắc thổi về, nước các ao hồ, sông rạch chuyển sang trong hơn, sẽ dễ dàng nhìn thấy những đàn cá lòng tong bơi ở mặt nước nông. Lũ trẻ trong xóm chỉ cần vác cần câu, với ít tép hay trứng kiến vàng làm mồi thì tha hồ bắt cá vì lòng tong rất háu ăn, con trước vừa kéo lên, con sau đã nhào tới đớp mồi... Rồi đứa nào cũng háo hức mang rổ cá lòng tong về cho mẹ, cho bà làm thành nhiều món ăn ngon như chiên xù, hay ướp muối cho cá cứng lại rồi nấu canh chua trái giác, đặc biệt là kho tiêu…. Chỉ ngửi mùi cá kho tỏa ra từ bếp bụng dạ đã réo sôi ục ục rồi", chị Bích Hạnh (ở Tiền Giang) kể lại.
Cá lòng tong có tên khoa học là Rasbora, thuộc chi Cyprinidae trong họ cá chép. Đây là loài cá xuất hiện nhiều sau mùa mưa hoặc khu vực có nước đọng vào mùa khô. Ở Việt Nam, cá lòng tong thường hay xuất hiện ở khu vực miền Tây Nam Bộ.
Cá lòng tong ngày càng được ưa chuộng trong ẩm thực miền Tây, hãnh diện ngự trên thực đơn của nhiều nhà hàng, khách sạn sang trọng dành cho người giàu có..
Loại cá này có cơ thể nhỏ và dẹt, khi cá trưởng thành chiều dài chỉ khoảng 10cm. Hàm dưới của cá dài, hơi hếch lên trên cùng với phần mắt to, hơi lồi. Vây cá mỏng, dài và chia thùy cân đối ở giữa. Lòng tong có 2 loại là lòng tong đá và lòng tong bay. Cá lòng tong đá có kích cỡ khá to bằng ngón tay người lớn, màu vàng sáng. Riêng cá lòng tong bay kích cỡ nhỏ hơn, màu trắng bạc. Lòng tong tuy có kích thước nhỏ nhưng thịt chắc và rất dễ chế biến thành các món ăn vô cùng thơm ngon và hấp dẫn.
Từng xuất hiện trong mâm cơm của người nghèo, giờ đây cá lòng tong đã lên đời thành đặc sản nổi tiếng miền Tây, được nhiều người tìm mua về thưởng thức. Những món ngon từ cá lòng tong còn xuất hiện trong thực đơn ở nhiều nhà hàng, quán ăn. Theo khảo sát, trên thị trường có cả cá lòng tong tươi và khô. Loại cá tươi có giá khoảng 100.000-150.000 đồng/kg, còn cá khô có giá lên tới 250.000 đồng/kg.
Cá lòng tong bán nhiều trên chợ mạng, giá khá đắt đỏ
Người bán giới thiệu, cá lòng tong có thể chế biến thành nhiều món ngon, trong đó phổ biến nhất là cá lòng tong kho tiêu, kho nghệ, chiên, nhúng lẩu. Cá khô chỉ việc đem chiên sơ với dầu mỡ là có thể sử dụng được.
Những năm gần đây, cứ vào mùa - khoảng tháng 9, tháng 10 hàng năm, người dân ở các tỉnh Tây Ninh, Tiền Giang, Bạc Liêu, Cà Mau... lại có cơ hội kiếm thêm thu nhập nhờ nghề bắt cá lòng tong.
Anh Huỳnh Sa (ở xã Truông Mít, huyện Dương Minh Châu, Tiền Giang) cho biết mỗi mùa cá lòng tong, gia đình anh có thể kiếm được khoảng 20 triệu đồng. "Khi trời đổ mưa, cá kéo từng đàn theo dòng nước chảy xuôi, hoặc có khi ngược hướng từ các hầm kênh lên đồng ruộng. Vì vậy, người bắt cá phải có kinh nghiệm đón hướng chạy của cá mà đặt đáy. Hôm nào trời có mưa, trung bình mỗi đêm trút cá tôi bán được khoảng 1 triệu đồng", anh Sa chia sẻ.
Ngoài cá tươi, người dân địa phương thường bắt cá trữ lại bằng cách làm khô. Cá đem về được cắt bỏ đầu, làm ruột, chà vảy rồi ướp mắm muối rồi nêm gia vị vừa ăn trước khi đem phơi. Nếu bảo quản tốt, cá lòng tong khô có thể bán quanh năm và rất được giá.
Cá lòng tong phơi khô bán được giá, có thể ăn quanh năm
Theo anh Sa, trên thị trường, cá lòng tong khô được bán nhiều nhưng không phải tất cả đều đảm bảo chất lượng. Người mua nên chọn mua ở những nơi uy tín, hoặc phải nhìn kỹ lưỡng và cẩn thận xem màu sắc và nguồn gốc xuất xứ. Cá khô mà không bảo quản an toàn sẽ dễ bị hỏng, ẩm mốc, hương vị không còn thơm ngon như ban đầu.
Cá lòng tong còn được dùng làm mắm. Để làm được chum mắm cá lòng tong ngon không phải điều đơn giản, đó là sự kết hợp giữa vị mặn của muối và vị ngọt của thịt cá, nên phải là người có tay nghề cao mới có thể chế biến được mắm lòng tong ngon đúng điệu. Mấy năm gần đây, mắm cá lòng tong cũng trở thành đặc sản được du khách mua về làm quà cho bạn bè và người thân.
