Rau xá xị hay còn có tên gọi khác là rau quế vị, là thứ rau rừng có mùi tinh dầu thơm như nước uống xá xị nên được đặt tên theo loại nước uống này. Đây là loại rau rừng đặc sản của núi rừng Tây Ninh.
Xá xị là nước uống giải khát quen thuộc của trẻ em thế hệ 8X, 9X, được chiết xuất từ tinh dầu của lá, vỏ và rễ cây xá xị. Thế nhưng ở Tây Ninh cũng có một loại cây khác, là giống rau rừng hoang dại nhưng lại tỏa ra mùi tinh dầu thơm giống hệt với mùi thơm đặc trưng của loại nước uống có ga. Chính vì lý do này mà loại rau ấy có cái tên giống hệt với “người anh em” của mình - rau xá xị.
Rau xá xị hay còn được gọi là rau quế vị, rau quế đất…
Rau xá xị còn có tên gọi khác như rau quế vị, rau quế đất, hồi đất, hồi nước, om sần,… Tên khoa học của loài cây này là Limnophila rugosa, thuộc họ Scrophulariaceae. Đây là một loại cây cỏ mọc nằm và đứng, cây có chiều cao khoảng 40cm, có lông mịn xung quanh. Lá cây có hình dáng to, lông mọc một ít ở phía mặt dưới, đáy tà và nhọn ở đầu. Cây có hoa màu đỏ hay xanh lam, dài 13-15mm. Quả của cây rau xá xị dài khoảng 5-6mm, rộng 2-3mm, hình trứng và bao trong đài.
Rau xá xị thường mọc rất phổ biến tại các vùng đất dọc ao hồ và phát triển khá tốt, vốn là một loài cây mọc hoang dã ở dọc bờ sông, ruộng mương. Chúng được tìm thấy nhiều ở các quốc gia châu Á như Ấn Độ, Myanmar, Thái Lan, Trung Quốc, Lào, Indonesia, Việt Nam... Ở nước ta, loại rau này thường mọc tự nhiên từ Bắc chí Nam, nổi tiếng nhất là ở Tây Ninh.
Xá xị là một loại rau thơm, rau rừng, gia vị đặc biệt của núi rừng Tây Ninh.
Với mùi tinh dầu xá xị đặc trưng cộng với vị cay nồng, rau xá xị được kết hợp với các thức rau rừng khác để ăn kèm với món bánh tráng, bánh xèo và một số món cuốn khác. Ngoài ra rau xá xị còn được sử dụng để làm rau thơm, nguyên liệu chế biến các món ngon như ngao hấp xá xị, thịt bò sốt xá xị, tôm cuốn xá xị, cá nướng qxá xị, các món lẩu gà, các món gỏi…
Lá xá xị được xem như một loại lá gia vị có mùi thơm đặc biệt và rất nồng nên khó lẫn với các loại rau khác, chỉ cần cho vài lá vào món ăn là đã dậy mùi vô cùng hấp dẫn. Mấy năm trở lại đây, thứ rau dại đã trở thành “đặc sản” mà núi rừng ban tặng, được nhiều người biết tới. Giờ đây, khách hàng có thể tìm thấy rau xá xị dễ dàng ở các sạp rau rừng, các sàn thương mại điện tử với mức giá từ 50.000- 80.000 đồng/kg tùy theo mùa vụ, lá khô thường có giá đắt hơn, khoảng 100.000 đồng/kg.
Chậu cây rau xá xị được bán nhiều trên chợ mạng và sàn thương mại điện tử
Do quy trình vận chuyển xa từ Tây Ninh đi các tỉnh, thành phố có thể làm giảm chất lượng của rau nên một số nhà vườn còn bán cả cây giống, cây đang được trồng sẵn trong chậu có thể thu hoạch ngay. Khách hàng có nhu cầu có thể mua cây rau xá xị nguyên chậu về trồng và hái dần, vừa tươi ngon lại có số lượng vừa đủ, không bị dư thừa như khi mua theo kg. Loại rau này vốn là rau dại nên rất dễ chăm sóc, chỉ cần để dưới bóng râm và thi thoảng tưới nước, rau xá xị sẽ tươi tốt và đâm chồi rất nhanh.
Chị Thy Trần (45 tuổi, TP. HCM) cho biết: “Với nhiều người thì rau xá xị còn lạ chứ mình sinh ra và lớn lên ở Tây Ninh nên từ nhỏ đã được ăn thứ rau này suốt. Ngày xưa, loại rau này mọc dại đầy ven rừng, ven suối, chỉ cần cầm rổ ra ngoài hái một lúc là được cả rổ đầy, về xắt nhỏ ướp với thịt để nướng.
Nhiều năm nay thấy loại rau này phổ biến ở TP. HCM, mình dễ dàng tìm mua được qua một số nơi bán rau rừng với giá cả khá đắt. Các nhà hàng cũng có các món ăn làm từ rau này, nhưng được chế biến cầu kỳ hơn, vì thế mình cũng biết thêm được nhiều cách ăn mới”.
Rau quế vị làm được nhiều món ăn ngon như thịt nướng lá quế vị, lẩu gà lá quế vị…
Không biết rau xá xị từ xưa nhưng anh Phạm Hùng (47 tuổi, TP. HCM) chia sẻ các món ăn từ rau xá xị tại nhà hàng luôn là món ăn ưa thích của anh: “Mình thích nhất là món lẩu gà lá xá xị và bánh tráng ăn kèm rau xá xị. Mùi thơm của rau thêm vị hơi cay cay, ăn cùng các loại rau gia vị khác nhưng vị vẫn rất đặc trưng, ăn là mê. Mỗi lần tới nhà hàng là mình đều giới thiệu cho bạn bè, gia đình mấy món này, ai ăn cũng tấm tắc khen ngon”.
Không chỉ là thức rau rừng đặc sản làm tăng thêm hương vị cho món ăn, rau xá xị còn có tác dụng trong chữa bệnh trong y học dân gian và y học cổ truyền vì mang đến nhiều lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe, nhờ vào hàm lượng dưỡng chất dồi dào. Bệnh nhân cao huyết áp, động mạch vành,… nên sử dụng một ít rau quế đất trong bữa ăn để hỗ trợ điều trị, phục hồi sức khỏe. Đồng thời, loại rau này còn nâng cao sức đề kháng cho hệ tuần hoàn, ngăn ngừa các bệnh về tim mạch, thanh nhiệt giải độc cho cơ thể, trị ho, long đờm, giảm lượng cholesterol trong máu...
