Loại chanh yên khổng lồ trưng Tết nặng từ 2-5kg/quả, được bán ra thị trường với giá khoảng 300.000 đồng.
Chanh yên hay còn gọi là thanh yên, tên tiếng Anh là Citron, là cây ăn quả thuộc chi Cam chanh. Đây là loài bản địa của Ấn Độ, Myanmar và vùng Địa Trung Hải. Tại Việt Nam, cây này tập trung nhiều nhất là ở Lạng Sơn, Lào Cai, Lâm Đồng, các tỉnh Tây Nguyên.
Cây thanh yên là cây gỗ nhỏ, cao từ 2,5 - 5 m. Hoa thơm, màu trắng pha tím đỏ. Cây cho ra quả vào tháng 6, quả chanh yên khá to, kích thước khoảng từ 12-20cm. Khi chín, quả chuyển dần sang vàng. Vỏ quả sần sùi, dày, thơm thoang thoảng.
Chanh yên trước đây là cây mọc hoang trong rừng, đến mùa quả chín rụng đầy gốc
Chị Huyền Thương (ở Lâm Đồng) cho biết trước đây chanh yên mọc hoang ở trong các cánh rừng, đến khoảng cuối tháng 9 quả chín rụng đầy gốc nhưng không mấy ai ngó ngàng. Chỉ có một số người đi rừng hái về làm tinh dầu hoặc làm thuốc trị ho.
Thứ quả rừng này mấy năm gần đây được biết tới nhiều hơn, không còn là quả xa lạ, giá cũng đắt đỏ hơn nên nhiều người mang về trồng đại trà. Thế nhưng, chanh yên rừng thì ngày càng ít và hiếm vì nó mọc hoang ở vùng núi cao, mọc hoang ở vùng núi cao, hầu như chỉ người dân ở đó mới biết.
Chanh yên giờ được nhiều người mang về trồng đại trà, mang lại giá trị kinh tế cao
Chị Hà (quê gốc ở Lào Cai) chia sẻ, từ nhỏ chị đã biết tới chanh yên rừng. Loại quả này rất hiếm gặp vì chúng mọc ở trong những bản làng xa xôi. Thường thì tháng 6, cây bắt đầu ra hoa. Hoa của chanh yên rừng cũng có màu trắng pha tím giống như chanh yên, nhưng mùi thơm hơn.
Đầu tháng 7, chanh yên rừng bắt đầu đậu quả. Vì là cây mọc tự nhiên, hoang dại, không được chăm tưới nên kích cỡ quả của chanh yên rừng rất nhỏ. So với chanh yên được trồng thì chanh yên rừng có chỉ nhỏ như quả trứng vịt hoặc bằng nắm tay người lớn, vỏ xù xì hơn, lúc chín vỏ chuyển sang màu vàng sậm, nhiều quả bị rám vàng.
Chanh yên bán trên thị trường có 2 loại, loại chanh rừng hiếm và giá đắt hơn
Chị Hà cho biết trên thị trường có bán 2 loại chanh yên: một loại thu hoạch từ cây mọc tự nhiên trong rừng, một loại sẽ thu hoạch từ cây tự trồng. Các quả chanh thu hoạch trong rừng quả sẽ nhỏ hơn, cùi ăn rất đắng, vỏ bên ngoài xù xì và xấu hơn. Còn loại quả từ cây của dân trồng thì cùi sẽ ngọt hơn và quả cũng to hơn, chỉ 5-6 quả đã được 1 kg.
Với loại quả trồng, người dân quanh vùng thường bổ ra ăn, còn lại sẽ đem ngâm mật ong và bán. Quả chanh yên rừng ít ai ăn được vì vỏ của chúng dày và khá đắng, họ thường thu hoạch về để bán và ngâm mật ong trị ho vào mùa lạnh.
Chị Oanh - một đầu mối bán hàng đặc sản miền cao nhiều năm ở Thanh Xuân, Hà Nội cho biết chanh yên rừng rất hiếm gặp, số lượng ít nên hàng về đến đâu hết đến đó.
Chanh yên trồng có kích thước lớn hơn nhiều do với chanh yên mọc tự nhiên trong rừng
"Để có chanh yên rừng bán, mình phải gom từ rất nhiều đầu mối. Chủ yếu là mình nhờ người nhà trên miền cao đi sâu vào trong các bản đặt mua của bà con, hoặc tới chợ phiên để lùng mua nhưng cũng thi thoảng mới có. Mỗi lần cũng chỉ thu mua được khoảng 20 tới 25kg. Mình rao trên trang cá nhân khoảng vài tiếng là hết. Chanh yên rừng giá dao động từ 75.000 - 90.000 đồng/kg", chị Oanh nói.
Theo chị Oanh, dù giá đắt đỏ nhưng nhiều chị em vẫn lùng mua về làm mứt hay để ngâm mật ong trị ho cho cả gia đình. Có người sử dụng loại quả này để làm đẹp như ép tinh dầu dưỡng tóc, dưỡng da, trị mụn…
Mấy năm gần đây, trên thị trường còn xuất hiện loại chanh yên khổng lồ để trưng Tết. Ông Bùi Văn Sang, chủ vườn hoa Mười Lời ở phường 4, TP.Đà Lạt, Lâm Đồng, cho biết chanh yên khổng lồ nặng 2kg/quả, bán ra thị trường với giá 300.000 đồng.
Theo ông Sang, trung bình mỗi vụ mỗi cây chanh trưởng thành cho từ 20 quả trở lên. Do thân cây nhỏ và yếu chỉ cao khoảng 2 m, nhưng lại cho trái nhiều và trái quá to, trước đây vườn nhà ông Sang có quả chanh yên khổng lồ nặng đến 5 kg, nên chủ nhân phải dùng các cây gỗ chống đỡ để cành cây khỏi gãy.
