Rau xương cá thường mọc dại ở trong vườn nhà hoặc ven sông, ven suối. Rau nấu canh với thịt băm hoặc xào rất ngon.
Rau xương cá còn được gọi là rau hến, phồn lâu, nga tràng. Loại cây này phân bố chủ yếu ở khu vực có khí hậu mát thuộc vùng cận nhiệt đới châu Á, bao gồm Ấn Độ, Trung Quốc, Việt Nam, Lào và Thái Lan. Tại Việt Nam, rau xương cá thường mọc dại ở trong vườn nhà hoặc ven sông, ven suối, phân bổ từ Bắc chí Nam, nhiều nhất là ở các tỉnh Tây Nguyên và Đông Nam Bộ.
Xương cá thuộc cây thân thảo, sống dai, cao 20 – 25 cm. Lá mọc đối, dài khoảng 2,5 cm, rộng 2cm, gốc hình tim, đầu nhọn, gân giữa thường rất rõ; những lá ở dưới có cuống, lá ở trên không cuống. Cụm hoa mọc ở ngọn thân hoặc kẽ lá thành chùm thưa, hoa nhỏ màu trắng, đài 5 răng có lông ở mặt lưng, tràng 5 cánh, dài bằng lá đài, xẻ sâu thành 2 thùy hẹp.
Rau xương cá thường mọc dại ở trong vườn nhà hoặc ven sông, ven suối những nơi có nhiệt độ ẩm ướt, ít nắng.
Từng là loại rau mọc dại khắp nơi, thế nhưng vài năm trở lại đây, rau xương cá được nhiều người biết đến là đặc sản núi rừng Tây Nguyên. Theo lời của anh Phạm Văn Mạnh (Buôn Mê Thuột, Đắk Lắk): “Rau xương cá nấu canh với thịt băm hoặc xào rất ngon. Sau nhiều năm, người dân tại đây bắt đầu thuần hóa loại rau này và trồng như một loại rau trong vườn. Rau sinh trưởng tốt, không có thuốc trừ sâu hay phân bón hóa học nên được rất nhiều người dân ưa chuộng”.
Theo chân anh Mạnh ra vườn hái đầy ắp một rổ rau xương cá non xanh mơn mởn, anh cho biết hôm nay sẽ đãi khách món canh rau xương cá nấu thịt băm. Rau rửa sạch, vò nát rồi phi hành, xào sơ thịt băm, đợi nước sôi thì thả rau xương cá vào tắt bếp. Không nên nấu rau xương cá quá lâu sẽ khiến rau bị mềm nhũn, mất đi mùi thơm cỏ dại tự nhiên. Nồi canh rau xương cá bốc khói nghi ngút, ăn vào thấy vị ngọt thanh đặc trưng của rau rừng, cảm nhận được sự thanh mát, giải nhiệt ngay từ những thìa canh đầu tiên.
Được biết, rau xương cá được người dân tại Buôn Mê Thuột trồng nhiều và xuất đi các địa phương khác. Rau có thời gian sinh trưởng nhanh, chỉ sau 2 tháng là có thể thu hoạch, sản lượng mỗi tháng vào khoảng 200kg. Tại vườn, thương lái thu gom với giá khoảng 30.000 đồng/kg. Mỗi tháng đưa lại doanh thu khoảng 6 triệu đồng cho người dân nơi đây.
Rau xương cá nấu canh thịt băm cũng là một đặc sản ở Tây Nguyên
Giá bán ra thị trường của 1kg rau xương cá dao động từ 40.00 - 50.000 đồng/kg, vào mùa nắng mức giá này có thể tăng lên 50.000 - 70.000 đồng/kg. Để tìm mua loại rau này phải liên hệ các cửa hàng rau đặc sản và đặt hàng trước mới có chứ không phải ngày nào cũng có sẵn như các loại rau thông dụng khác. Chị Hoa Nguyễn (37 tuổi, TP.HCM) cho biết, chị từng ăn loại rau này khi ở quê nhà nên muốn tìm mua trên thành phố, tới cửa hàng dặn trước 1-2 ngày sẽ có hàng.
“Mình hay mua 1-2kg, chia cho bạn bè cùng thưởng thức. Loại rau này dễ ăn, trẻ con trong nhà thích ăn món này xào với lại thịt bò vừa lạ miệng, đổi vị lại an toàn. Khi ăn món rau này mình cũng rất nhớ quê nhà, nhớ những tháng ngày khó khăn ăn rau rừng rau dại mà lớn khôn…”, chị Hoa cho biết thêm.
Còn anh Vỹ, chủ cửa hàng rau sạch đặc sản Tây Nguyên trên đường Nguyễn Tri Phương (Quận 10, Tp. HCM) chia sẻ: “Thi thoảng có khách đặt hàng, mình sẽ nhờ thương lái lấy từ Tây Nguyên. Rau được bảo quản trong thùng xốp nên xuống đến nơi vẫn còn tươi ngon, chỉ mất khoảng 1 đêm để di chuyển. Mình chia nhỏ và bán cho khách. Rất hay có khách đặt loại rau này vì ngoài làm rau ăn còn có tác dụng làm thuốc rất tốt”.
Cây xương cá còn xuất hiện trong một số bài thuốc, kết hợp với các vị thuốc khác của đông y giúp chữa trị một số bệnh như mụn nhọt, bệnh kiết lỵ, bệnh trĩ, bệnh viêm phổi...
