Sùng đất khiến nhiều người sợ hãi và rùng mình bởi vẻ bề ngoài nhưng ăn rồi mới cảm nhận rõ hương vị thơm ngon của nó.
Sùng đất là ấu trùng của bọ hung, sinh sống chủ yếu ở các bãi bồi ven sông hoặc nơi có đất ẩm thấp tại vùng núi phía Tây của tỉnh Quảng Nam nước ta. Các tộc người Xê Đăng, Cơ Tu sống tại đây coi chúng là loại "xuân dược" nghìn năm tráng kiện, là vị thuốc mà đàn ông tin dùng để duy trì khả năng phòng the của mình.
Loài ấu trùng này trưởng thành vào mùa mưa, độ giữa tháng 8 cho đến hết tháng 12 âm lịch. Một con sùng đất trưởng thành to bằng ngón tay út người lớn, có màu trắng ngà, trắng xanh hoặc vàng. Phần đầu, chân và càng của chúng có màu nâu đậm hơn, giống như cánh gián. Các đốt trên cơ thể đều có lông tơ dạng móc câu.
Ngày xưa, sùng đất có rất nhiều nhưng người dân bản địa chỉ đào về cho gà ăn. Nhưng từ khi biết về công dụng của chúng, nhiều nhà hàng, quán ăn hay dân buôn đã xuống tận bản thu mua với giá cao. Vì thế chúng được người dân "truy lùng" hơn bao giờ hết.
Để săn được những con sùng đất tươi ngon, đặc quánh sữa, to gần bằng ngón chân cái là điều rất khó. Người dân tiết lộ, chỉ cần nhìn thấy những cây lạc, cây ngô hay lau lách dọc bờ sông bị héo lá thì có khả năng rất cao sùng đất đang quanh quẩn dưới gốc.
Chỉ cần đào vài nhát cuốc là có thể tìm được một con sùng mình mẩy trắng phau. Khi nghe tiếng động, sùng cuộn thân mình lại thành cục tròn. Nếu chẳng may bị lưỡi cuốc chém trúng thân, mỡ từ sùng đất sẽ chảy ra, thân mình ngay lập tức trở nên tím ngắt.
Sùng đất khiến nhiều người sợ hãi và rùng mình bởi vẻ bề ngoài nhưng ăn rồi mới cảm nhận rõ hương vị thơm ngon của nó. Người dân có thể chế biến thành nhiều món ăn từ sùng đất như rang, luộc... và ấn tượng hơn cả chính là sùng đất nướng muối ớt.
Để chế biến một món ăn từ sùng đất, người dân cần ngắt đuôi rồi ngâm trong nước cho đến sạch trắng hơn. Sau đó, chúng được nhúng nước sôi để cục mỡ xoăn lại rồi cho muối ớt xanh vào xóc đều. Sau năm phút, người ta sẽ cho sùng vào vỉ hoặc xâu thành từng xâu, đem nướng trên bếp than hồng. Sùng nướng vừa chín tới sẽ giữ được vị dai, thơm, ngọt và béo. Người Cơ Tu cũng truyền tai nhau bí quyết trước khi nướng, mổ bụng sùng đất rồi nhét nghệ tươi vào, như vậy món ăn sẽ có hương vị đặc biệt hơn.
Ngoài ra, người dân còn xắt nhỏ sùng đất để nấu cháo đậu xanh, nấu canh với đu đủ và lá lốt hoặc rang. Theo người sành ăn, để giữ nguyên được hương vị của sùng đất chỉ cần bắc chảo lên bếp cho nóng rồi cho sùng đã được rửa sạch vào khuấy đều, không cần đến dầu, mỡ từ thân sùng chảy ra cũng đủ làm chín món ăn.
