Thời tiết nắng nóng thay đổi vô cùng thất thường, cùng với thói quen sử dụng điều hòa 24/24 nên nhiều người dễ bị sốc nhiệt. Tình trạng này nếu không xử lý kịp thời có thể gây nguy hại tới sức khỏe.
Sốc nhiệt dẫn đến hơn 600 trường hợp tử vong mỗi năm tại Hoa Kỳ. Nguy cơ tử vong thấp hơn 5% ở những người bị sốc nhiệt nếu tập thể dục và cao tới 65% ở những người mắc bệnh không do tập thể dục.
Sốc nhiệt là gì và các loại sốc nhiệt
Sốc nhiệt nóng
Sốc nhiệt (hay còn gọi là sốc nhiệt nóng) là bệnh lý đặc trưng bởi tình trạng tăng nhiệt độ cơ thể trên 40 độ C và kèm theo rối loạn chức năng thần kinh (rối loạn ý thức, hôn mê, co giật).
Sốc nhiệt xảy ra do nhiệt độ bên ngoài cao hoặc do gắng sức. Các yếu tố rủi ro bao gồm sóng nhiệt, độ ẩm cao, một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn beta hoặc rượu, bệnh tim và rối loạn da. Các trường hợp không liên quan đến gắng sức thể chất thường xảy ra ở những người ở độ tuổi cực đoan hoặc có vấn đề sức khỏe lâu dài. Sốc nhiệt nóng là một loại bệnh tăng thân nhiệt. Nó khác với sốt, ở đó có sự gia tăng sinh lý ở điểm đặt nhiệt độ.
Sốc nhiệt lạnh
Nhiệt độ giảm đột ngột sẽ làm cho chúng ta phải tiêu tốn nhiều năng lượng hơn, khiến sức đề kháng suy giảm. Với những người nhạy cảm, sức đề kháng yếu, nguy cơ gặp sốc nhiệt lạnh là rất cao. Triệu chứng sốc nhiệt lạnh thường là dị ứng thời tiết, liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên gây méo miệng, liệt mặt, đột quỵ, ảnh hưởng nghiêm trọng tới tính mạng và sức khỏe … Bởi vậy, việc đề phòng nguy cơ sốc nhiệt lạnh là điều vô cùng cần thiết.
Sốc nhiệt máy lạnh
Do nhu cầu làm mát cao nên nhiều nơi luôn để nhiệt độ máy lạnh chênh lệch nhiều so với ngoài trời. Để tránh tình trạng sốc nhiệt máy lạnh, lưu ý chỉ nên để nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ thực tế 7 độ C. Sau 8 tiếng sử dụng máy lạnh, cần tắt máy lạnh và mở cửa để không khí lưu thông. Trước khi ra ngoài nên tắt máy lạnh trước 30 phút để cơ thể kịp thích ứng, tránh sốc nhiệt máy lạnh. Sốc nhiệt từ lạnh sang nóng rất thường gặp khi sử dụng điều hòa quá lâu. Ra khỏi xe hơi mở điều hòa vào ngày nắng nóng cũng dễ gây ra sốc nhiệt từ lạnh sang nóng.
Nguyên nhân gây ra sốc nhiệt
Sốc nhiệt có thể xảy ra do:
- Tiếp xúc với môi trường nóng: Có một loại sốc nhiệt xuất hiện khi ở dưới môi trường nắng nóng quá lâu, khiến gia tăng nhiệt độ cơ thể. Kiểu sốc nhiệt này thường xảy ra sau khi tiếp xúc thời tiết nóng ẩm, xuất hiện thường xuyên nhất ở người lớn tuổi và người mắc bệnh mãn tính.
- Hoạt động nặng nhọc: Sốc nhiệt do gắng sức là do sự gia tăng nhiệt độ khi cơ thể hoạt động thể chất mạnh trong thời tiết nắng nóng. Bất cứ ai tập thể dục hoặc làm việc trong thời tiết khắc nghiệt cũng có thể bị say nắng, hoặc khi cơ thể không quen với nhiệt độ cao.
- Mặc nhiều quần áo: Quá nhiều lớp vải sẽ ngăn mồ hôi bay hơi, khiến cơ thể khó làm mát nhanh chóng.
- Uống rượu: Có thể ảnh hưởng đến khả năng điều chỉnh nhiệt độ của cơ thể.
- Không uống đủ nước: Cơ thể bị mất nước do không bổ sung đủ lượng nước đã mất do đổ mồ hôi.
Dấu hiệu nhận biết sốc nhiệt
- Nhiệt độ cơ thể tăng cao: Nhiệt độ cơ thể lớn hơn hoặc bằng 40 độ C (104 độ F) là dấu hiệu chính của sốc nhiệt.
- Thay đổi trạng thái tâm thần hoặc hành vi: Các tình trạng như lú lẫn, lo lắng, nói lắp, cáu kỉnh, mê sảng, co giật và hôn mê có thể là hậu quả của sốc nhiệt.
- Thay đổi bài tiết mồ hôi: Trong trường hợp sốc nhiệt do thời tiết nóng, bạn sẽ cảm thấy da nóng và khô khi chạm vào. Tuy nhiên, trong trường hợp sốc nhiệt do gắng sức, bạn sẽ cảm thấy da ẩm ướt.
- Buồn nôn và nôn: Bạn có thể cảm thấy khó chịu ở bụng hoặc nôn.
- Da đỏ ửng: Da có thể chuyển thành màu đỏ khi nhiệt độ cơ thể tăng lên.
- Thở nhanh: Có nhịp thở nhanh và nông.
- Tăng nhịp tim: Mạch có thể tăng đáng kể bởi vì tim hoạt động mạnh nhằm tăng tuần hoàn, giúp làm mát cơ thể.
Biến chứng do sốc nhiệt
Tình trạng này có thể dẫn tới một số biến chứng trong quá trình hồi sức và nằm viện sau đó. Các biến chứng này có thể là kết quả trực tiếp của các tổn thương liên quan đến nhiệt hoặc bệnh kèm theo, ví dụ rối loạn nước và điện giải và đáp ứng viêm toàn thân kéo dài.
- Rối loạn điện giải và chuyển hoá (ví dụ, tăng hoặc giảm kali máu, tăng hoặc giảm natri máu, hạ đường máu, hạ phospho máu, hạ magie máu và hạ canxi máu).
- Co giật (có thể thứ phát sau rối loạn điện giải và cần phải điều chỉnh, hạ đường huyết, tổn thương não, áp lực tưới máu não không thích hợp, hoặc nguyên nhân khác). Vì vậy, trong khi đang tìm nguyên nhân, cần bắt đầu điều trị ngay bằng thuốc an thần.
- Mê sảng kích thích (thường thoáng qua và là hậu quả của tăng thân nhiệt, nhưng có thể thứ phát do hạ đường máu, áp lực tưới máu não không thích hợp, tổn thương não, hoặc nguyên nhân khác). Có thể điều trị bằng thuốc an thần tác dụng ngắn.
- Suy hô hấp, hội chứng suy hô hấp cấp.
- Tiêu cơ vân.
- Tổn thương thận cấp (thường đi kèm với tiêu cơ vân). Cần xem xét lọc thận càng sớm càng tốt nếu thấy nguy cơ.
- Tổn thương gan.
- Đông máu nội mạch rải rác (DIC).
- Xuất huyết tiêu hoá và tổn thương ruột do thiếu máu.
- Tổn thương cơ tim, rối loạn nhịp tim (nhìn chung hồi phục nếu nhanh chóng làm mát, bù dịch và điều chỉnh rối loạn điện giải).
Xử trí khi sốc nhiệt
Khi bạn bắt gặp một người bị sốc nhiệt, hãy tìm sự trợ giúp ngay lập tức. Cố gắng làm mát nạn nhân trong khi chờ xe cấp cứu tới:
- Đưa người bệnh vào bóng râm hoặc trong nhà.
- Cởi bỏ quần áo dư thừa.
- Làm mát người bằng bất cứ phương tiện nào có sẵn – phun nước, ngâm nước, thấm nước vào bọt biển, đặc túi nước đá, khăn lạnh vào đầu, cổ, nách, háng người bệnh.
- Tiến hành hồi sinh tim phổi (CPR) nếu người bệnh mất ý thức và không thấy có dấu hiệu tuần hoàn như tự thở, ho và cử động.
Khi cảm thấy cơ thể có dấu hiệu sốc nhiệt, bạn nên làm những việc sau:
- Nghỉ ngơi ở nơi thoáng mát: Vào nơi có điều hòa là tốt nhất. Nếu điều kiện không cho phép, hãy tìm một nơi râm mát hoặc ngồi trước quạt. Nằm ngửa, hai chân nâng cao hơn so với nhịp tim.
- Uống nước mát: Uống nước lọc hoặc thức uống thể thao. Không uống bất kì đồ có cồn nào, có thể gây mất nước cho cơ thể.
- Thử các biện pháp làm mát: Nếu có thể, hãy tắm nước mát, ngâm mình trong nước hoặc đắp khăn ngâm nước trên da. Nếu đang ở ngoài trời và không có nơi để nghỉ ngơi, có thể ngâm mình trong ao hoặc suối mát.
- Nới lỏng quần áo: Cởi bỏ bất kì quần áo không cần thiết, đảm bảo quần áo nhẹ nhất có thể và không bó sát vào người.
Phòng ngừa tình trạng sốc nhiệt
- Hạn chế đi ra ngoài đường, ngoài trời nóng khi không thật cần thiết. Nếu bắt buộc phải đi ra đường, ngoài trời nóng thì phải đội mũ, mặc quần áo, đeo kính, khẩu trang… chống nóng.
- Hạn chế làm việc quá sức trong môi trường nóng ẩm trong thời gian dài.
- Uống nhiều nước, đặc biệt là những người lao động ngoài trời, mất nước nhiều nên uống bổ sung nước chanh, nước trái cây,… Tuy nhiên, không nên uống nhiều nước đá hoặc nước quá lạnh dễ gây viêm họng.
- Không để nhiệt độ điều hòa trong phòng quá thấp, không để gió quạt thổi trực tiếp gần vào người.
- Nên tranh thủ tập thể dục vào những thời điểm mà nhiệt độ môi trường ít nóng nhất.
- Mặc đồ thoáng và nhẹ, và tránh mặc quá nhiều lớp áo.
