Điểm đặc biệt của loài cá này là có thể ăn được cả ruột, giá càng ngày càng đắt đỏ.
Ở Quảng Ngãi có một loại cá được ví như "lộc trời ban" sống ở các khe sông, khe suối, đó là con cá niên.
Theo tìm hiểu, cá niên thường có tại Sơn Hà, Trà Bồng, Tây Trà,… Loại cá này thuộc họ cá chép, vây của chúng có màu ánh bạc, thoạt nhìn tương tự cá chép nhưng thon thả hơn. Cá trưởng thành to bằng 3 ngón tay người lớn dài hơn 30cm.
Cá niên ăn rêu và con hà bám trên đá, vào tháng giêng, tháng hai còn ăn thêm trùn nước. Đầu mùa xuân, cá mẹ vượt thác đẻ trứng vào những hòn đá nhám, trứng dính vào đấy nở ra cá con, chúng theo dòng nước trôi xuống thác rồi sống tại đó.
Cá niên ăn rêu và con hà bám trên đá, chúng sống ở các khe sống cái suối và được xem là "lộc trời ban" cho vùng đất Quảng Ngãi.
Anh Nhim (xã Sơn Kỳ, huyện Sơn Hà, Quảng Ngãi) cho biết loài cá này thường sống ở chân thác, nơi có vùng nước chảy xiết nên việc khai thác gặp nhiều khó khăn. Để bắt được cá niên, người ta phải dùng lưới giăng ngang thác rồi chèo thuyền ngược lên dùng gậy đập vào mạn thuyền hay đập xuống nước khiến cho cá hoảng sợ chạy tán loạn mà mắc vào lưới.
“Cá niên có thể đánh bắt được quanh năm, nhưng nhiều nhất vào mùa hè khi dòng nước ở các con sông suối cạn và trong. Để đánh bắt thì có nhiều hình thức khác, thế nhưng phổ biến nhất là quăng chài, thả lưới hoặc đoọc để đâm", anh Nhim nói thêm.
Theo anh Nhim, đây là loài cá tinh ranh, chúng rất khôn khéo vào ban ngày nhưng ban đêm lại di chuyển chậm hơn nên người dân ở địa phương thường chọn ban đêm để "săn".
Nếu như trước đây, cá niên gắn với những bữa cơm bình dị, dân dã của người dân Quảng Ngãi, thì gần đây, chúng trở thành một trong những sản vật đắt tiền tại địa phương này, được nhiều người biết tới hơn. Trên thị trường, cá niên có giá khoảng 300.000 đồng/kg. Người Quảng Ngãi đi xa dù ở nơi nào cũng đau đáu nhớ quê, nhớ món cá niêng, rau dớn đã thấm vào máu thịt họ từ thuở ấu thơ: “Đi xa anh nhớ quê mình/ Cá niêng, rau dớn đậm tình núi non”.
Chị Thùy Dung (Quảng Ngãi) bán cá niên hơn 2 năm nay, cho biết loại cá này khá kén khách vì không phải ai cũng ăn được, giá lại cao. “Cá niên đặc biệt thơm, ngon và sạch, có thể ăn cả ruột. Nó có vị đắng nhưng vẫn rất ngon khi ai biết thưởng thức”, chị chia sẻ.
Vị đắng của cá niên là ở phần ruột của nó. Vì ăn cả ruột, cá sẽ có vị đắng, khiến người ăn rất ấn tượng và nhớ mãi. Với kinh nghiệm của dân sành ăn, cá niên càng to càng ngon.
Cá niên có thể làm rất nhiều món ăn khác nhau như nướng, nấu canh chua, nấu rau răm, hấp, kho nghệ, kho mặn hoặc nấu cháo…
