Cá chạch đồng trước đây có đầy ở các ao hồ, đồng ruộng, chục năm gần đây chúng thành đặc sản được ưa chuộng ở thành phố.
Cá chạch còn có tên gọi khác là xuân ngư, thuộc loại cá da trơn, sống được ở cả vùng nước ngọt và nước lợ. Vào mùa nước nổi, cá chạch sống trên đồng ruộng, khi nước cạn thì rút xuống các bàu, ao, vũng hoặc theo kinh rạch ra sông.
Cá chạch là loại cá quê có đầy ở đồng ruộng
Về đặc điểm nhận dạng, cá chạch có kích thước nhỏ, dài khoảng 1 gang tay, thân hình tròn trĩnh, đầu nhọn và toàn thân nhờn, nhìn có vẻ giống lươn. Cá chạch có quanh năm nhưng nhiều nhất vẫn là mùa nước nổi. Người ta đánh bắt cá bằng chài, vó cất, cào, lọp tép hoặc câu. Trong nếp ăn của người Nam Bộ, cá chạch là món đặc sản khiến cho bữa cơm thêm tròn vị.
Trước đây, cá chạch đồng có mặt trong mâm cơm của người nghèo. Chỉ cần mang dụng cụ ra đồng vài tiếng là bắt được vài mẻ cá chạch đồng về chế biến các mon ăn. "Hồi đó cá chạch nướng củi thơm phức, hoặc nấu cháo cá chạch, nấu canh chua đều rất ngon. Cá chạch lúc đó có nhiều nhưng không ai mang ra mua bán ở chợ. Giờ đây ở thành phố, khó lắm mới gặp được một mẻ cá chạch đồng, còn chủ yếu là cá chạch nuôi được bán với giá lên tới 120.000 đồng/kg", chị Hòa Anh (ở Cầu Giấy, Hà Nội) chia sẻ.
Giờ đây ở thành phố chủ yếu là cá chạch nuôi, khó lắm mới mua được một mớ cá chạch đồng
Ở miền Tây, cá chạch kho nghệ là món ăn đưa cơm nhất, nhưng lạ nhất phải kể đến cá chạch một nắng chiên giòn chấm với nước mắm me hoặc khô cá chạch. Để đạt chuẩn, người dân miền Tây sử dụng nước mắm ngon nguyên chất cùng với me chín dầm lấy cơm me, hòa với đường, bột ngọt, ớt cho vừa ăn.
Để làm khô cá chạch, quan trọng là phải dùng cá tươi, cạo nhớt sạch sẻ và phơi khô trong môi trường sạch sẽ, vệ sinh. Làm khô cá chạch khá đơn giản, hầu như không cần phải loại bỏ phần nào của con cá. Khi cá chạch còn tươi rửa sạch cạo thân cá cho sạch, đem ngâm với nước muối loãng được 30 phút thì vớt ra ướp ít gia vị và ớt. Sau đó, xếp lên vỉ tre hoặc lưới mành đem ra phơi nắng. Khô cá chạch được phơi đến 3 đợt nắng thì khô sẽ đạt chất lượng.
Trên thị trường, khô cá chạch đồng có giá 300.000 đồng/kg.
Theo Đông y, cá chạch có tác dụng bồi bổ khí huyết, chống lão hóa, tráng dương, cường lực, thanh nhiệt, cần thiết cho người già. Còn theo Tây y, thịt cá có nhiều chất đạm, chất béo, và các axit amin cần thiết khác cho cơ thể. Ngoài ra, theo dân gian, nhớt cá chạch cũng có tác dụng kháng viêm, tiêu độc, kháng khuẩn...
