Cây rau mác có thể sống nhiều năm, lá nhọn, tròn hình tựa mũi mác, có lẽ từ đây mà người bình dân gọi tên loài cây này như thế.
Rau mác hay còn có tên gọi khác là hèo nèo, rau chóc, từ cô..., tên khoa học là Sagittaria sagittifolia L. Cây thuộc họ Trạch Tả (Alismataceae). Theo các tài liệu, rau mác được tìm thấy khắp nơi trên thế giới, chủ yếu ở các vùng khí hậu nhiệt đới từ châu Âu, châu Á, châu Mỹ… Tại Việt Nam, cây xuất hiện ở nơi đồng ruộng, đầm lầy, ao hồ ở Nam Bộ, đặc biệt là vùng Đồng bằng sông Cửu Long màu mỡ phù sa bồi đắp.
Cây rau mác xuất hiện ở nơi đồng ruộng, đầm lầy
Về hình dạng, cây rau mác thuộc nhóm thân thảo, phần thân dưới nước là thân rễ có dạng củ. Lá có cuống dài và bẹ to, có 2 dạng: Lá chìm hình bản dài, lá khí sinh hình mũi mác chia 3 thùy, 2 thùy bên dài hơn thùy giữa, 2 mặt nhẵn, gân lá hình chân vịt. Có lẽ chính vì vậy mà cái tên “rau mác” ra đời. Cây có hoa sắc trắng trông khá giống lục bình, khác ở chỗ lục bình bông tím nổi trên trên mặt sông, con rạch, còn rau mác thì mọc cố định ở đồng bưng.
Người dân thu hoạch rau mác.
Cứ vào mùa nước nổi, người dân các tỉnh miền Tây lại chèo xuồng ra đồng hoang nhổ loại rau này về làm thức ăn. Đây là thời điểm rau mác mọc dài, mập tròn và ngọt nhất. Rau mác có thể dùng để xào với tép, tỏi hay nấu canh chua ngon lành không kém gì đậu đũa, đậu que, bông lục bình hay bông so đũa. Ngoài ra còn có thể lấy rau mác chấm với cá kho hoặc ăn kèm lẩu mắm.
Theo mô tả của người dân tại đây, rau mác ăn có vị ngọt, xốp, dai nhẹ khá giống cây dọc mùng. Vị thơm của loại rau này rất đặc trưng, ăn một lần sẽ nhớ mãi. “Cọng rau mác chọn lấy phần non, cắt bỏ một chút phía dưới để sạch bùn. Cầm nguyên cả cọng dài, chấm đến đâu cắn ăn đến đó, vừa tiện lợi, vừa như còn in đậm bóng hình của cha ông ngày trước khi mới đặt chân đến vùng đất nơi đây để chinh phục những cánh đồng hoang mông quạnh”, ông Mười (Đồng Tháp) cho biết.
Những món ngon từ rau mác.
Người dân miền Tây vốn quen với việc tận dụng những gì có sẵn trong tự nhiên phục vụ đời sống của chính mình. Loại rau mọc tự nhiên như rau mác chắc hẳn không còn xa lạ với nếp sống mộc mạc, chân chất của nơi đây. Nếu cắt nhiều quá không ăn hết, gia đình ông Mười sẽ mang ra chợ bán với giá “rẻ như cho” để cải thiện thêm đời sống. Nhờ đó, gia đình ông thu nhập được chừng 500.000 – 600.000 đồng/ngày nhờ bán rau mác.
Lên phố, loại rau này còn có giá đắt đỏ hơn. Tại một số nơi trên chợ mạng, loại rau này được bán với giá từ 80.000 – 100.000 đồng/kg. Chị Loan (TP. HCM) - chủ vựa rau quả đặc sản miền Tây cho biết nếu trước kia rau mác được ít người biết đến và thưởng thức thì hiện tại đã sớm trở thành “đặc sản”, nhiều người sành ăn bắt đầu săn lùng loại rau nhà nghèo này.
“Rau mác khó tìm vì hoàn toàn là mọc dại chứ không ai trồng. Khi nhu cầu người mua tăng cao thì rau mác càng trở nên hiếm hơn. Ai muốn mua phải đặt trước mới có hàng, thậm chí có đợt tôi nhận được hàng trăm đơn mỗi ngày mà không có để bán”, chị Loan nói.
Trong y học, rau mác có khả năng kháng viêm, giảm đau rất tốt. Cao chiết từ rau mác có tác dụng làm giảm các cơn đau trên thí nghiệm với chuột trắng, giảm đau, trừ thấp, giải độc, thanh nhiệt, cầm máu, lợi tiểu, giảm sưng… Tùy mục đích sử dụng có thể dùng dược liệu với nhiều cách và liều lượng khác nhau.
