Thứ rau mọc dại này là đặc sản nổi tiếng Hà Giang, nó có mùi hăng hăng như thuốc Bắc nhưng ăn một lần sẽ thấy nghiện.
Ghé Hà Giang mà chưa được ăn thức rau rừng thì chưa “thưởng thức” hết văn hóa ẩm thực ở nơi này. Ngoài những loại rau như rau sắng, rau đắng cảy, rau bò khai, rau dớn, măng rừng… thì ngũ gia bì cũng là một loại rau nổi tiếng không kém. Thứ cây xanh tím có gai, mùi hăng hăng như thuốc Bắc này lại là loại rau khiến nhiều người bị nghiện.
Cây ngũ gia bì hương mọc dại, nhưng là đặc sản nổi tiếng ở Hà Giang
Ngũ gia bì tên đầy đủ là ngũ gia bì hương, còn có tên khác là rau gai, tế trụ ngũ gia bì… Cây có tên khoa học là Acanthopanax gracilistylus W.W. Smith, thuộc họ Araliaceae (Nhân sâm). Khá dễ để nhận biết loại cây này, là cây bụi mọc dựa, cao vài mét, thân và cành màu xám nhạt, có gai thưa. Cây có lá kép, chân vịt mọc so le, gồm 5 lá chét hình trứng đảo hoặc thuôn, dài 2 – 6cm, rộng 1 – 3cm. Thường vào mùa từ tháng 11 đến tháng 2 hằng năm cây sẽ cho hoa và quả.
Ngũ gia bì hương được phát hiện lần đầu tiên ở huyện Phó Bảng, tỉnh Hà Giang năm 1969, có nhiều tài liệu cho rằng cây rau này có nguồn gốc tại Trung Quốc. Mấy năm gần đây, ngũ gia bì mọc gần nơi ở và bờ mương rẫy. Loại cây này từng được đưa vào Sách Đỏ quốc gia từ năm 1996 vì quý hiếm và được nghiên cứu bảo tồn. Tuy vậy, kể từ khi ngũ gia bì được người dân Hà Giang sử dụng nhiều như một món ăn thường ngày, rau ngũ gia bì đã được trồng quanh vườn nhà và trở nên phổ biến hơn.
Phần ngọn của rau ngũ gia bì.
Rau ngũ gia bì có thể ăn sống, ăn kèm món lẩu, làm món rau xào… tùy khẩu vị của mỗi người. Người dân tộc tại Hà Giang thường xào với trứng, xào nguyên rau, nấu canh, rau ngũ gia bì luộc. Mùi vị và đĩa rau lạ khiến nhiều người lần đầu chưa mạnh tay gắp, nhưng khi ăn vào là có thể đánh bay mấy bát cơm trắng để rồi nhớ mãi. Rau ngũ gia bì có mùi ngọt thanh và hơi đắng nhẹ, mùi thơm rất đặc trưng. Nếu ăn sống còn có thể cảm nhận vị đắng.
Loại rau này không quá đắt đỏ tại các phiên chợ Hà Giang, chỉ vài chục nghìn là đã có cả món rau đủ cho cả nhà thưởng thức. Bởi thế, những năm qua không ít người khi đã đến Hà Giang, được thưởng thức những món rau lạ đó, họ liền kết nối và nhờ mua gửi về những vùng miền xa để thưởng thức. Dần dần, ngũ gia bì “về phố”, giá cả cũng tăng lên theo nhu cầu của người mua.
Ngũ gia bì được trồng và bày bán rộng rãi tại Hà Giang.
Về tới Hà Nội, một bó rau ngũ gia bì ngọn non xanh tía được chị Hà (chủ một trang Facebook bán rau rừng Hà Giang) bán với giá 45.000 đồng/500gr. Mỗi lần lấy hàng, chị Hà chỉ lấy được tầm 100 bó, đóng thùng xốp để vận chuyển từ Hà Giang về, cùng các loại rau khác. Tuy vậy mà loại rau này luôn “cháy hàng”, có nhiều khách quen còn đặt chị Hà liên tục để phục vụ cho các quán ăn đặc sản rau rừng.
Chị Hà chia sẻ: “Nếu vận chuyển bằng ô tô trong nhiều giờ đến những khu vực xa thì rau phải được đóng vào thùng xốp rồi ướp đá khô và bảo quản trong điều kiện bật điều hòa sẽ được khoảng tối đa 5 ngày mà không dấp nước. Nguồn khách tương đối ổn định, thậm chí có những lúc không đủ số lượng rau để cung cấp ra thị trường. Loại rau này không chỉ trở thành món ăn đặc sản trong các nhà hàng, quán ăn chinh phục khẩu vị của cả những khách hàng khó tính mà còn là xu hướng bởi bây giờ khách thường chuộng ăn rau sạch kiểu như vậy”.
Tầm giá 90.000 đồng/kg bán lẻ như chị Hà vẫn chưa “thấm tháp” gì so với các chế phẩm của cây ngũ gia bì. Lá ngũ gia bì khô còn có thể pha trà, làm dược liệu. Củ của cây ngũ gia bì được ví là “nhân sâm đất”, có giá đắt đỏ. Trên các sàn thương mại điện tử, thân ngũ gia bì khô được bán với giá lên tới 200.000 đồng/kg. Chưa kể, ngũ gia bì (chân chim) còn có thể làm cảnh, mang nhiều ý nghĩa phong thủy, giá một cây ngũ gia bình có thể lên tới cả triệu đồng.
Một số loại ngũ gia bì khô có thể lên tới 200.000 đồng/kg
Loại cây lạ này đắt khách và rất phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng Hà Giang nên nhiều hộ dân tại đây đi đầu trong phát triển trồng cây ngũ gia bì - loại cây đặc sản của địa phương theo hướng hàng hóa. Anh Trần Hiếu (Hà Giang) cho biết từ khi ngũ gia bì cho thu nhập, anh Hiếu không ngừng tìm tòi, nghiên cứu để nhân rộng diện tích và mong muốn phát triển loại cây này thành hàng hóa từ việc nâng cao chất lượng, đảm bảo trồng rau an toàn cho người tiêu dùng. Loại cây này đã mang lại thu nhập khá cho gia đình, góp phần vào thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi tại địa phương.
Một đĩa ngũ gia bì xào lòng gà.
Không chỉ là một loại rau đặc sản của đất Hà Giang, cây ngũ gia bì hương là một loại thảo dược quý. Cây có nhiều tác dụng như chống oxi hóa mạnh, chống lão hóa và mệt mỏi, làm thuốc bổ nâng cao sức khỏe, tăng cường trí nhớ, chữa các bệnh dạ dày, tê thấp. Riêng với bà con vùng cao, đây là “thần dược”, ăn vào có giấc ngủ tốt hơn.
