Actisô có nhiều ở vùng lạnh, là đặc sản của Đà Lạt (Lâm Đồng). Chúng được rao bán với giá cao ngất ngưởng: 300.000 – 350.000 đồng/kg.
Actisô là loài cây thân thảo lớn, sống đa niên. Chúng có đặc điểm: thân cây cao 1 – 1,2 m, có thể đến 2 m. Thân ngắn, thẳng và cứng, có khía dọc, phủ lông trắng; lá to, dài, mọc so le; phiến lá xẻ thùy sâu và có răng không đều, mặt trên xanh lục mặt dưới có lông trắng, cuống lá to và ngắn. Lá dài 1-1,2 m, rộng 50 cm, thu hái vào năm thứ nhất của thời kỳ sinh: nụ hoa là một khối hình quả tim có kích thước khoảng 8-15 cm, bao gồm các lá đài, cánh hoa và nhị hoa xếp chặt như bắp cải, chứa nhiều chất bổ dưỡng và là phần chính yếu được dùng làm rau ăn; cụm hoa hình đầu dạng tim, to, mọc ở ngọn, màu đỏ tím hoặc tím lơ nhạt, lá bắc ngoài của cụm hoa rộng, dày và nhọn, đế cụm hoa nạc phủ đầy lông tơ, mang toàn hoa hình ống. Cụm hoa và lá bắc có phần gốc nạc, ăn được, thường được dùng làm rau ăn và làm thuốc.
Hoa actisô dùng làm rau ăn.
Actisô có nhiều ở vùng lạnh, là đặc sản của Đà Lạt (Lâm Đồng). Chúng được rao bán với giá cao ngất ngưởng: 300.000 – 350.000 đồng/kg. Du khách đặt chân đến nơi này thường mua vài kg về làm quà biếu tặng gia đình và người thân.
Khác các loại rau khác, mọi bộ phận của actisô đều có thể chế biến thành món ăn ngon.
Đọt và lá non dùng làm rau
Đọt và lá non trong cuộn chưa nở được dùng làm rau luộc, xào hay nấu.
Thân non được dùng làm rau
Đoạn thân non của actisô có đường kính khoảng 5-10 mm được dùng làm rau bằng cách cạo bỏ lớp gai ở vỏ và dùng trong các món hấp hoặc nấu. Trong quá trình nấu phần thân cây non chuyển từ màu xanh sang màu nâu do các enzym oxy hóa chất diệp lục, để chống sự đổi màu có thể cho thêm chất chua như chanh, dấm.
Nụ hoa cây Actisô dùng làm rau
Bộ phận của cây atisô được dùng làm rau ăn phổ biến trên khắp thế giới là nụ hoa chưa nở bao gồm đế mang hoa, các lông tơ, và các lá bắc (có phần gốc mềm màu trắng bao chung quanh).
Canh hoa actisô.
Ngoài ra, actisô còn được dùng làm thuốc. Theo đó, trong lá, hoa và thân, rễ của chúng chứa nhiều enzym (men) oxy hóa. Sau khi hái, các enzym sẽ hoạt động mạnh, phá hủy các hoạt chất chứa trong dược liệu. Vì vậy phải nhanh chóng diệt men để ổn định hoạt chất bằng các phương pháp sau:
– Hấp 5 phút trong hơi cồn sôi rồi phơi hoặc sấy khô ngay.
– Ngâm trong dung dịch NaCl 5% (muối ăn) rồi phơi hoặc sấy khô ngay.
– Nếu không nhanh chóng diệt men mà chỉ phơi sấy khô dược liệu theo phương pháp thông thường thì 80 – 90% hoạt chất có trong actisô bị phá hủy.
Theo Đông y, lá cây có vị đắng, có tác dụng lợi tiểu và được dùng đề điều trị bệnh phù và thấp khớp. Ngoài việc dùng đế cụm hoa và lá để ăn, actisô được dùng làm thuốc thông tiểu tiện, thông mật, chữa các bệnh suy gan thận, viêm thận cấp và mạn tính, sưng khớp xương. Người ta còn dùng thân và rễ actisô thái mỏng, phơi khô, công dụng như lá. Thuốc có tác dựng nhuận tràng và lọc máu nhẹ đối với trẻ em.
Lá tươi hoặc khô sắc hoặc nấu thành cao chữa bệnh về Gan (gan viêm mạn, da vàng), thận viêm cấp và mạn, sưng khớp xương. Thuốc có tác dụng nhuận trường và lọc máu nhẹ đối với trẻ em.
Thân và rễ cây thái mỏng, phơi khô, công dụng giống lá. Hoa cây dùng trong các trường hợp đau gan, đau dạ dày, ăn uống không tiêu, sản phụ ít sữa, tiểu đường thống phong, thấp khớp, suy nhược cơ thể… Hoa cây có tác dụng hạ cholesterol và urê trong máu, tạo mật, tăng tiết mật, lợi tiểu, thường được làm thuốc thông mật, thông tiểu tiện, chữa các chứng bệnh về gan, thận.
