Sở dĩ người ta đặt cho nó cái tên rau hôi cũng bởi mùi hôi nồng mà dù có đứng cách xa cả mấy mét vẫn dễ phát hiện ra.
Phân bố nhiều ở các xã vùng núi cao của huyện Na Hang, Lâm Bình..., rau hôi (còn gọi rau gai) khiến nhiều người thích thú vì nguồn gốc hoang dã và mùi vị đặc trưng. Sở dĩ người ta đặt cho nó cái tên rau hôi cũng bởi mùi hôi nồng mà dù có đứng cách xa cả mấy mét vẫn dễ phát hiện ra.
Từ khoảng tháng 3 đến tháng 6 hàng năm là thời điểm cây rau hôi ở Tuyên Quang cho nhiều lá non và ngon nhất, lúc này bà con vùng cao rủ nhau vào rừng để tìm hái thứ "lộc trời" mà thiên nhiên ban tặng.
Rau hôi còn có tên tiếng Thái là pắc nam. Đây là loại cây dây leo, lá kép màu xanh thẫm, mọc đối xứng nhau. Thân cây và cành lá có rất nhiều gai nhọn. Chúng thường mọc hoang trong nhiều cánh rừng với thân cây vươn dài, quấn quanh vào bất cứ loài thực vật nào sống bên cạnh.
Tuy vậy, người dân ở đây thường không ăn cả cây mà chỉ sử dụng phần chồi non để chế biến thành các món ngon. Chồi non của cây rau hôi có rất nhiều phiến lá nhỏ, dài, cụp vào nhau.
Nấu canh, xào (trứng, thịt bò...) hoặc làm nộm là cách mà người dân nơi đây thường dùng để chế biến rau hôi. Với phong cách nấu nướng không quá cầu kỳ, người dân vùng cao thường kết hợp rau cùng thịt trâu, thịt lợn hoặc mớ cá tươi mới bắt từ suối về. Cũng có khi chỉ cần ít mỡ hành phi thơm rồi cho nắm rau xanh mướt ấy vào xào nhanh tay là cũng khiến bữa ăn trở nên hấp dẫn lạ thường. Cái vị ngai ngái, ngầy ngậy cộng thêm chút hương nồng cứ vương vấn nơi cổ họng, đủ để khiến bất kỳ ai yêu thích các đặc sản vùng cao phải ứa nước miếng thòm thèm.
Nhiều người thường ví rau hôi với quả sầu riêng. Mùi hôi nồng của chúng khiến những ai lần đầu thưởng thức đều thấy sợ và khó chịu nhưng khi đã ăn quen thì nó lại dễ gây nghiện, khiến ta nhớ mãi. Theo kinh nghiệm của người dân vùng cao, rau hôi sau khi được hái khỏi cây thì mùi hôi, độ giòn sẽ giảm dần theo thời gian. Vì thế, nếu muốn giữ trọn mùi vị đặc trưng của loại rau này thì nên chế biến ngay, có như vậy mới cảm nhận rõ vị ngọt bùi tự nhiên và mùi hôi nồng lan tỏa trong hơi thở.
Rau hôi giờ đây đã được đưa về phục vụ người dân Thủ đô. Chị Kim Ngân, một tiểu thương bán rau cho hay: "Lúc mới nhập cứ tưởng sẽ ít người mua ăn vì mùi rau rất hôi. Vậy mà ai ngờ rau này lại siêu đắt khách, hàng ngày nhập về không đủ bán". Rau hôi được chị bán theo mớ với giá 15.000 đồng/mớ. Tính ra 1kg giá 75.000 đồng, đắt ngang rau bò khai, nhưng rẻ chỉ bằng nửa giá rau ngót rừng.
Chị Ngân cũng cho biết, vì là rau rừng, phụ thuộc vào người dân vào rừng hái được ít hay nhiều nên lượng hàng chị nhập về cũng tuỳ thuộc vào mỗi ngày. Có ngày chỉ nhập được khoảng 10-15kg, có ngày được 30-40kg. Song, có bao nhiêu khách cũng khuân sạch.
