Loại quả này thường được phơi khô rồi nghiền nhỏ để làm gia vị cho một số món ăn Việt Nam.
Quả tò ho hay còn được biết đến với cái tên thảo quả là một trong những đặc sản nổi tiếng ở Sa Pa. Loại quả này là một loại gia vị không thể thiếu trong các món như chè lam, chè kho, bánh kẹo,...
Thảo quả là một loại cây thân thảo sống lâu năm thuộc họ gừng. Cây ra hoa vào mùa hè (từ tháng 5 đến tháng 7) và có quả vào mùa đông (khoảng tháng 11, 12).
Cây thảo quả chỉ mọc được ở những vùng hội tụ đủ các điều kiện tự nhiên như có độ cao trên 1.000m, có khí hậu mát lạnh. Thảo quả ưa mọc dưới những tán cây rừng rậm rạp, những nơi đất ẩm và nhiều mùn và là một món quà đặc biệt ở Sa Pa.
Ở Việt Nam, thảo quả xuất hiện ở vùng núi Hoàng Liên Sơn và vùng cao Tây Bắc như Yên Bái, Hà Giang, Lai Châu và đặc biệt là Lào Cai. Ở các huyện vùng cao của tỉnh Lào Cai như Bát Xát, Sa Pa, thảo quả được nhân dân trồng thành rừng và thu hoạch với sản lượng cao. Mỗi khi vào mùa, thảo quả lại được bày bán rất nhiều ở chợ Sa Pa với chất lượng tốt, giá cả phải chăng.
Ở cây thảo quả, bộ phận được sử dụng chính là phần hạt. Vào mùa đông, đồng bào dân tộc thường đi hái thảo quả đã chín có màu đỏ thẫm, đem về phơi hoặc sấy khô. Khi dùng, người ta sẽ đập bỏ vỏ ngoài để lấy hạt. Cũng có nơi lại dùng cám gạo hòa với nước cho sền sệt, đem bao xung quanh quả rồi nướng cho cháy lớp cám gạo, sau đó mới đập bỏ vỏ ngoài để lấy hạt dùng.
Loại quả đặc sản Sa Pa này còn được dùng làm gia vị để chế biến món ăn. Thứ hạt chỉ có ở vùng núi này lại kết hợp vô cùng ăn ý với rất nhiều nguyên liệu ở miền xuôi. Có những món ăn ở đồng bằng nhưng phải có thêm thứ đặc sản Sa Pa này mới hợp vị, trong đó có chè kho. Muốn làm được chè kho ngon, người đầu bếp phải chuẩn bị đậu xanh, đường kính, vừng trắng và không thể thiếu thảo quả.
Để nấu chè kho, người ta đem ngâm đậu xanh cả đêm rồi mới đem đãi sạch vỏ, phơi ráo nước, đem rang cho tới lúc hạt đậu rám vàng. Sau đó đậu được đem xay thành bột mịn. Vừng cũng được đem rang chín, xát sạch vỏ. Thảo quả đem nướng, giã nhỏ và xay lấy bột. Lúc nấu, ta cho bột đậu, đường kính và thảo quả vào nước, đặt lên bếp và khuấy thật đều tay cho đến lúc chè đặc quánh lại và ráo xoong là được. Lúc này chè được đổ ra đĩa mỏng hoặc ra khuôn có hình rồi rắc vừng lên trên.
Thảo quả cũng là một gia vị quan trọng trong các món mặn nhờ vào mùi thơm đặc biệt của mình. Người ta cho hỗn hợp hồi, quế, thảo quả, hành củ và gừng đem nướng rồi thả vào nồi nước ninh xương. Đây chính là công thức nấu nước dùng thơm lừng của món phở bò. Ngoài ra, thảo quả cũng là một thứ gia vị không thể thiếu của nhiều món ăn khác như bò sốt vang hay thịt bò hầm…
Trong hạt thảo quả có tinh dầu màu vàng nhạt, mùi thơm, vị cay nóng rất dễ chịu. Tinh dầu này chiếm tỉ lệ 1 – 1,5% khối lượng của hạt. Theo Đông y, thảo quả có tính ấm, khi tán thành bột để uống sẽ có tác dụng trừ đờm, làm ấm bụng, giúp kích thích ăn ngon miệng. Loại hạt này là một đặc sản còn có thể chữa nôn mửa, ngực bụng trướng đau và hỗ trợ chữa ho…
