Cá cấn là loại cá đồng, thường sống thành từng đàn ở vùng quê miền Trung. Trước đây cá cấn chỉ dành cho người nghèo, nay thành đặc sản nhiều người ưa chuộng.
Cá cấn còn có tên gọi khác là cá đòng đong, tên khoa học là Barbodes semifasciolatus. Đây là một loài cá bản địa thuộc họ cá chép Cyprinidae sống ở lưu vực sông Hồng và miền Trung Việt Nam.
Cá cấn có kích thước chỉ bằng ngón tay út, con to nhất cũng chỉ bằng ngón chân cái, ít thịt. Cá thể trưởng thành của loài này có lưng uốn cong và một cặp râu ngắn trên hàm trên ở các góc của miệng, hai bên là một ánh kim màu xanh lá cây hoặc màu vàng-xanh.
Cá cấn có đầy ở đồng ruộng ở các tỉnh miền Trung
Theo tìm hiểu, cá cấn vào mùa khoảng tháng 9, tháng 10 âm lịch. Khi những cưn mưa cuối mùa xuất hiện là lúc cá cấn theo dòng nước vào đồng ruộng, hay những con sông, con lạch nhỏ. Hồi đó, cá cấn nhiều vô kể, chỉ cần ra đồng một lúc là có thể bắt được một rổ cá cấn về nhà để chế biến món ăn.
Chị Quỳnh Trang (ở Quảng Ngãi) chia sẻ: "Trước đây nhà mình ở gần các đồng ruộng, kênh rạch, đến mùa cá cấn là mọi người lại ới nhau đi bắt. Lúc đó cá nhiều nhưng lại không có giá trị, không ai mang ra mua bán ở chợ mà nó gắn với bữa cơm dân dã của người dân. Những ngày này, thể nào trong bữa cơm của người dân xứ Quảng cũng có nồi cá cấn kho, hoặc canh cá cấn nấu chua".
Chị Trang nói thêm, ở quê chị, cá cấn hay được kho cùng vồng nén - một loại củ làm gia vị của miền Trung. Thứ nguyên liệu này làm cho nồi cá kho thêm đậm vị. Thực chất lá nén hơi hăng nồng, thế nhưng khi kết hợp với cá cấn thì lại rất bắt vị, thơm ngon.
Để có nồi cá cấn lá nén đúng chất ngày xưa, đầu tiên phải chọn cá thật tươi, rửa cho ráo nước sau đó cho vào nồi, cho gia vị cho ngập cá. Ướp thấm khoảng nửa giờ, khi kho chắt bớt dầu ra, cho lửa bé đén khi con cá cứng khô thì thêm dầu phụng vào. Nhìn từng lớp cá cấn chuyển dần sang màu vàng nâu của gia vị, lấm trong thứ nước sền sệt dẻo thơm, ấy là lúc cá cấn đã thấm.
Ngoài ra, cá cấn kho nghệ cũng rất thơm ngon. Ở quê hầu như nhà nào cũng trồng vài bụi nghệ trong vườn nên gia vị lúc nào cũng có sẵn.
Cá cấn kho nghệ trước đây là món nhà nghèo, giờ đây nhiều người muốn mua cũng phải chờ đến lượt
Từ món ăn gắn với bữa cơm nghèo khó, giờ đây, cá cấn trở thành đặc sản, được bán ở các chợ quê với giá khoảng 70.000 đồng/kg. Thế nhưng, cá cấn trong tự nhiên không có nhiều, ngày càng khan hiếm, chỉ một số người đi đồng mới bắt được cá bán ở chợ quê, ai nhanh tay mới mua được.
Nhớ về những nồi cá cấn kho nghệ thơm phưng phức thủa còn bé, anh Bảo Hoàng (ở Đông Anh, Hà Nội) cho biết: "Bây giờ có nhiều món ngon, sang trọng nhưng thỉnh thoảng tôi vẫn thèm những món dân dã của ngày xưa như cá cấn kho nghệ. Những hôm trời mưa, nếu có ngồi cá cấn kho ăn cùng với cơm thì ngon hết xảy. Thỉnh thoảng tôi về quê, nếu thấy có ai bán mẻ cá cấn nào cũng mua ngay để mang ra Hà Nội làm món canh cá hay kho cũng vô cùng hấp dẫn".
