Cây dâm bụt trồng hàng rào chắc hẳn không còn xa lạ với nhiều người, đặc biệt là trẻ con lớn lên ở vùng nông thôn. Thế nhưng ít ai biết được rằng, loại cây này có có thể chế biến thành các món ăn đặc sản vừa ngon vừa lạ.
Hoa dâm bụt (miền Nam gọi là bông bụp), hay còn có tên gọi khác là xuyên can bì, thuộc họ cẩm quỳ, có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới Châu Á. Đây là loại cây nhỡ, cao từ 1 – 2m, lá đơn, mọc cách, phiến lá khía răng cưa. Hoa to, màu đỏ hồng, cũng có loại màu trắng hồng, màu vàng, hoa thường mọc ở nách lá hay đầu cành.
Tại Việt Nam, cây mọc hoang ở nhiều nơi, chẳng biết từ bao giờ lại trở nên vô cùng quen thuộc, đặc biệt là với trẻ em vùng nông thôn. Bởi dâm bụt thường được sử dụng làm hàng rào, trồng làm cảnh… màu sắc tươi sáng, đa dạng và rực rỡ của loại hoa này khiến cho cả khoảng sân, con đường trở nên vô cùng bắt mắt.
Hàng rào dâm bụt quen thuộc.
Thế nhưng ít ai biết rằng, ngoài công dụng làm cảnh, lá của cây dâm bụt còn gắn liền với một món ăn dân dã của người dân ở các làng quê - canh cua rau dâm bụt. Đặc biệt ở Ninh Bình, loại lá cây vốn mọc hàng rào này trở thành “đặc sản”, ghé cố đô Hoa Lư ngàn năm nhất định phải thưởng thức bát canh cua đồng nấu với rau dâm bụt mát lành, được ăn kèm với cà pháo muối... Đơn sơ vậy thôi mà cứ ăn hoài hết chén cơm này tới chén cơm khác.
Ngoài ra, lá dâm bụt còn có thể luộc chấm nước mắm tỏi ớt ăn rất ngon và mát. Rau dâm bụt xào tỏi cũng là một món ăn cực nổi tiếng tại đất Ninh Bình. Nhiều người lần đầu nghe tới canh rau dâm bụt cua đồng, dâm bụt luộc, xào tỏi… chắc hẳn phải hốt hoảng: “Thứ rau mọc dại này mà cũng làm được nhiều món ăn vậy sao?”...
Canh cua đồng rau dâm bụt là đặc sản nổi tiếng ở Ninh Bình
“Canh cua rau dâm bụt ăn có vị như canh cua rau đay mùng tơi nhưng lại thơm, ngọt và mát. Khi nhai, rau không hề có cảm giác hơi nhẫn như canh cua nấu với rau đay mà tan ngay nơi đầu lưỡi rất ngon miệng. Có nhớt nhẹ nhẹ, ăn vậy mới ngon”, anh Hùng (Ninh Bình) chia sẻ. Theo lời anh Hùng, món canh rau dâm bụt nấu cua đồng không chỉ hấp dẫn mà còn chứa đựng sự mộc mạc, chân quê của người dân nơi đây.
Rau dâm bụt nấu canh phải là dâm bụt đỏ (cây dâm bụt ta) vì mùi vị mới là “chuẩn nhất”. Chọn lá vừa đủ độ non, không quá già và phải không bị sâu đục, khoét, không hái ngọn hoa dâm bụt.
Cuộc sống hiện đại hóa khiến nhiều gia đình lựa chọn xây hàng rào bê tông chắc chắn, vì vậy mà hiếm còn thấy những hàng rào dâm bụt xanh rậm rì ở mỗi con đường, ngõ nhỏ… Muốn ăn chén canh dâm bụt nấu cua đồng phải lặn lội đi tìm nhà nào có trồng cây dâm bụt cảnh để xin lá, bởi cũng ít ai bán rau dâm bụt thông dụng như các loại rau ngoài hàng, ngoài chợ.
Loại cây này có rất nhiều công dụng cho sức khỏe.
Về phố thị, nếu muốn thưởng thức rau dâm bụt thì phải đặt hàng trước. Anh Bình Hưng (Hà Nội) thi thoảng nhớ món canh cua rau dâm bụt của quê nhà phải nhờ chủ một cửa hàng rau sạch trên phố Hàng Bút tìm dùm. Mỗi lần mua khoảng 1kg, anh Hưng được để lại với giá 100.000 đồng. Không phải là một cái giá “phải chăng” nhưng theo anh Hưng, rau được hái từ Ninh Bình có cảm giác không nơi nào có được, nên giá cả có đắt một chút vẫn rất đáng.
Không chỉ là đặc sản chế biến nhiều món ăn ngon lành, rau dâm bụt còn được người dân thường dùng lá dâm bụt để làm thuốc, thay thế dầu gội đầu và làm thuốc. Lá cây dâm bụt giàu chất chống oxy hóa, có tác dụng trong việc giải độc cơ thể, rất tốt cho sức khỏe. Theo y học cổ truyền, dâm bụt có vị ngọt, tính bình, không độc, có tác dụng thanh nhiệt giải độc, lợi tiểu, an thần, thường dùng chữa kiết lỵ, mụn nhọt, rong kinh, kinh nguyệt không đều, bạch đới, khó ngủ, hồi hộp...
