Quả nẻ được mệnh danh là “lộc trời" của đất Quảng Ngãi, quanh năm ra trái vàng ươm khắp rừng.
Quả nẻ (hay còn có tên gọi khác là quả ré rừng) là một đặc sản của vùng đất Quảng Ngãi, nó thường mọc dại ở rừng thứ sinh, ở các đồi cây bụi.
Quả nẻ là đặc sản của vùng đất Quảng Ngãi
Theo lời người dân xứ Quảng, quả nẻ được bẻ từ cây thân nhỏ cao khoảng 3-10m, lá có phiến xoan tim, dài 6 - 15cm, rộng 4 - 12cm, ở gốc lá chỗ gần đỉnh cuống có hai tuyến tròn màu nâu. Cụm hoa bông dài hơn 10cm. Quả nang xoan, cao 1cm, có lông tơ xám trắng mang vòi nhụy tồn tại, chứa 3 hạt màu vàng nâu. Quả nẻ có tên khoa học là Alchornea trewioides (Benth.) Muell.-Arg, được tìm thấy ở Nam Trung Quốc, Việt Nam, Lào, Campuchia.
Ở Việt Nam, ngoài Quảng Ngãi, quả nẻ có gặp khắp nơi từ Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hòa Bình, Thanh Hóa vào tới Tây Ninh, Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu.
Cận cảnh quả nẻ, khi chín thì vỏ tách làm 3 phần, để lộ những múi nẻ màu vàng ươm
Quả nẻ rừng có hình dáng khá giống trái bòn bon nhưng nhỏ hơn, với kích cỡ chỉ nhỉnh hơn đầu ngón tay út. Trái mọc thành chùm, dài từ 15 - 30cm. Vỏ trái nẻ khá cứng và giòn, khi chín có màu vàng cam. Điều khá đặc biệt là chỉ cần sờ, bóp nhẹ thì vỏ tách làm 3 phần, để lộ những múi nẻ màu vàng ươm. Quả này nếu không được hái sẽ khô đi, vỏ quăn lại, bong ra, để rơi hạt xuống đất sẽ mọc lên những cây ré con.
Với vị ngọt chua khá đặc biệt, loại trái rừng này được nhiều người dân miền xuôi, nhất là lớp trẻ rất thích và tìm mua. Ngoài ra, người dân Quảng Ngãi từ khi mới biết đi đã biết hái quả nẻ trong rừng làm quà vặt, nhâm nhi mỗi chiều. Từ xa xưa, quả nẻ đã là món trái tuổi thơ của nhiều người, giờ quà vặt nhiều hơn, trẻ con cũng không còn thích quả nẻ như xưa, nó trở thành một phần ký ức của nhiều người dân xứ Quảng thế hệ 8X - 9X.
Thông thường, quả nẻ bắt đầu chín rộ từ tháng 7 đến tháng 9 âm lịch, là cao điểm của những ngày mưa dông vào buổi chiều ở vùng cao. Cứ vào dịp này, mỗi sáng sớm, cánh đàn ông và thanh niên ở nhiều bản làng một số huyện miền núi Trà Bồng, Tây Trà (Quảng Ngãi) lại í ới gọi nhau gói cơm, đeo gùi, xách bao vào rừng để tìm hái trái này về bán.
Người dân Quảng Ngãi đi hái quả nẻ về bán cho khách du lịch
Vốn là cây lấy gỗ nên để hái được quả nẻ, người dân phải vào rừng sâu, trèo lên cao đến vài chục mét, to một người ôm không xuể, dùng rựa sắc chặt lấy cành bẻ nhánh lấy chùm quả, rất vất vả. Hai năm trở lại đây, thấy rau, củ, quả rừng hút khách nên mọi người mới nghĩ đến chuyện hái ré mang về bán kiếm thêm thu nhập. Một ngày mỗi người hái được nhiều nhất là 30kg, ít cũng được 10kg, rất được mùa vì cây nào cũng sai trĩu quả.
Trái nẻ có giá khoảng 15 - 20.000 đồng/chùm khoảng 300gr, tính ra 1kg có giá khoảng 70.000 đồng. Thời gian gần đây, ở dọc ven tuyến đường đi lên huyện miền núi Trà Bồng (Quảng Ngãi) có khá nhiều người dân bày bán trái nẻ. "Hôm nào ít thì tôi bán 15-20 chùm/buổi, có hôm bán đắt được hơn 30 chùm/buổi, với giá là 20.000 đồng/chùm", chị Nhiên - một người bán nẻ dọc đường cho biết. Mỗi ngày như vậy, chị Nhiên kiếm kiếm thêm được vài trăm nghìn trang trải cuộc sống gia đình.
Quả nẻ được bày bán trên đường huyện Trà Bồng (Quảng Ngãi).
Khách chủ yếu là học sinh, nhất là các bạn nữ sinh rất thích loại quả dại này. Còn nếu như hỏi khách miền xuôi, người du lịch ghé Quảng Ngãi, 10 người thì có đến 9 người lắc đầu không biết quả này, thấy lạ nên dừng chân ghé mua ăn thử: “Quả này ăn có vị chua chua, thanh ngọt khá lạ miệng. Cá nhân mình thấy cũng thấy khá ngon và dễ ăn, lại rẻ nữa" - Minh Huyền, một vị khách vãng lai của chị Nhiên chia sẻ. Sau khi được bà chủ hàng đon đả mời ăn thử, cô bạn này đã mua 4 chùm nẻ để về chia cho bạn bè cùng thử.
Theo một số tài liệu, ngoài việc là cây lấy gỗ, cây nẻ còn được dùng làm thuốc trị viêm phế quản mạn tính, bệnh về đường tiết niệu, sỏi niệu, đái ra máu, xuất huyết tử cung, bạch đới, đau hông đùi, đòn ngã tổn thương. Lá có thể dùng ngoài trị ngoại thương xuất huyết, mày đay, bệnh nấm ở chân, thường được dùng làm thuốc cầm máu và trị mụn nhọt.
