Đến với vùng đất Quảng Trị, bạn sẽ bắt gặp loại quả mọc thành chùm, có màu vàng ươm, đứng cách xa vẫn nghe mùi thơm thoang thoảng được gọi là quả dủ dẻ. Mấy năm nay, dủ dẻ đươc bán ở các thành phố, thành đặc sản vừa ngon vừa lạ, nhiều người mua về thưởng thức.
Dủ dẻ, hay còn gọi là dũ dẻ, dũ dẻ trâu, cây vô danh hoa, cây nhị tuyến, cây trái lông... có tên khoa học là Anomianthus dulcis, thuộc chi Anomianthus trong họ Na (Annonaceae). Ở Việt Nam, cây dủ dẻ phân bố ở vùng đồng bằng gần biển lên tới vùng núi Quảng Trị, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Đồng và Đồng Nai.
Là cây mọc dại ở bờ bụi nhưng những quả dủ dẻ vàng tươi thơm nức lại có sức hút mãnh liệt với những đứa trẻ sống ở vùng nông thôn vốn còn nhiều thiếu thốn.
Cây dủ dẻ có nhiều ở các miền quê, là món ăn vặt thời thơ ấu của những đứa trẻ ở Quảng Trị, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Gia Lai, Đắk Lắk
Cây dủ dẻ có lá bầu dục hay ngọn giáo xoan ngược, dài 11-15cm, rộng 4-6cm, tròn và gần như hình tim ở gốc. Cây dủ dẻ trưởng thành có chiều cao thường từ 0,5-1,5m. Hoa có màu vàng nhạt và rất thơm.
Quả dủ dẻ chỉ nhỉnh hơn ngón tay út người lớn một chút, mọc thành chùm, với số lượng từ 3-8 quả/chùm, khi trái còn non có màu xám nhạt và lúc chín có màu vàng, thịt mỏng và có vị ngọt thanh. Với trẻ con các vùng miền Trung và Nam Trung Bộ, đây là món ăn vặt quen thuộc mỗi độ vào mùa. Dủ dẻ ra quả gần như quanh năm, thế nhưng nhiều nhất là trong mùa hè. Theo đó cứ vào thời gian này, trẻ con ở vùng thôn quê thường hay í ới gọi nhau đi tìm hái dủ dẻ để ăn, đồng thời hái cả hoa để ngửi, hoặc bỏ vào túi quần áo cho thơm.
Quả dù dẻ thịt mỏng và có vị ngọt thanh
Vì mọc rải rác, quả bé và số lượng quả chín ở mỗi cây không nhiều nên loại quả này ngày xưa thường chỉ được hái để mang về cho con trẻ ăn, chứ hiếm thấy ai tìm hái để bán. Chỉ cho đến một vài năm trở lại đây, loại quả này được bà con Quảng Ngãi, Bình Định… hái về bán xuống các thành phố, tỉnh lỵ như một loại quả đặc sản.
“Hồi nhỏ, suốt mùa hè ngày nào tôi cũng được ăn dủ dẻ, tôi nghĩ mấy đứa không được đi chăn bò là thiệt thòi lớn. Bây giờ đi xa rồi về quê đúng mùa dủ dẻ thì vẫn phải ăn cho được một chùm, vừa để thỏa cơn ghiền, cũng là để ôn lại kỷ niệm tuổi thơ dữ dội cùng chúng bạn năm nào”, chị Ánh Dương (33 tuổi, quê ở Quảng Trị, hiện đang sống tại Đà Nẵng) cho hay.
Chị Dương cho hay, dù dẻ ở quê chị được bán nhiều tại các chợ, chị cũng tranh thủ đưa quả dủ dẻ từ quê ra Đà Nẵng để bán. "Năm nay, dù mùa hè đến sớm nhưng trái dủ dẻ lại chín trễ hơn mọi năm gần cả tháng, trái cũng ít hơn. Thời điểm này, bà con chỉ mới thu hoạch khoảng 1 tháng, giá bán đầu mùa từ 20.000-40.000 đồng/kg tùy loại trái lớn nhỏ", chị Dương chia sẻ. Chị Dương tiết lộ, chị bán trên trang cá nhân và chợ chung cư, đây là quả quê lạ lẫm nên nhiều người đặt mua về ăn thử, trung bình mỗi ngày, anh bán được từ 5-7kg quả tươi, kèm thêm một số chế phẩm từ quả dủ dẻ.
Loại quả dại này giờ thỉnh thoảng có được bán trên các chợ chung cư
Theo một số nguồn tin, hoa dủ dẻ rất thơm, như hoa lan vậy. Và chúng có một công dụng đặc biệt đó là sử dụng làm thảo dược trị một số bệnh. Lá dủ dẻ được sử dụng để nấu nước uống giúp tiêu hoá tốt. Ở Thái Lan, hoa khô được sử dụng làm thuốc bổ huyết, tạo huyết, hoặc chiết suất tinh dầu, nước hoa...
