Rau khúc là rau dại, mọc tự nhiên ở ven sông, bờ ruộng. Trước đây, rau chủ yếu được lấy về làm thức ăn cho gia súc nhưng giờ đây lại là đặc sản nhà giàu săn lùng.
Rau khúc có tên khoa học là Gnaphalium affine, thuộc họ Cúc: Asteraceae. Ngoài tên gọi này, cây còn được gọi là khúc nếp, khúc tẻ, rau khúc vàng, thanh minh thảo, thử cúc thảo, thử nhĩ, phật nhĩ thảo, hài nhi thảo… Cây phân bố rải rác khắp thế giới, nhưng tập trung nhiều nhất ở vùng ôn đới ấm và cận nhiệt đới.
Cây rau khúc mọc hoang dại, có nhiều ở các tỉnh đồng bằng trung du như Ninh bình, Hà Nam,…
Ở Việt Nam cây rau khúc phân bố chủ yếu ở các tỉnh phía bắc từ Hà tĩnh trở ra, nhiều nhất ở các tỉnh đồng bằng trung du như Ninh bình, Hà Nam,…Cây thường mọc lẫn trong ruộng màu vụ đông xuân, hay trên ruộng cao sau khi đã gặt lúa vụ mùa. Ở trong vườn, hay ngoài bãi ngô, khoai, rau khúc cũng mọc nhưng ít hơn. Vụ rau khúc cũng như vụ của cây lúa, nở rộ vào tháng 10, tháng 11 kết thúc.
Về hình dạng, rau khúc là cây cỏ, sống hàng năm, cây có chiều cao từ 20 – 30cm. Thân của cây rau khúc mọc đứng thành cụm. Từ thân cho tới lá đều được phủ một lớp lông trắng muốt như tơ, sờ vào rất mượt, rất thích. Lá mọc so le, hình bầu dục – mũi mác, có gốc thuôn, đầu tù hơi nhọn. Cụm hoa mọc ở ngọn thân, gồm nhiều đầu màu vàng.
Rau khúc phủ một lớp lông trắng như sương.
Gọi là rau khúc là bởi loại rau này có thể dùng để ăn như các loại rau thông thường khác ăn hàng ngày như luộc, xào, nấu canh…, thế nhưng nổi bật nhất vẫn là rau khúc làm bánh và nấu xôi. Món xôi khúc thơm lừng, dẻo quẹo bọc lấy nhân đậu xanh, được phủ một lớp nếp bên ngoài nóng hôi hổi “vừa thổi vừa ăn”. Món xôi khúc ấy đã đi vào huyền thoại, thi thoảng đi ngang qua phố vẫn nghe ai đó rao hàng “ai xôi khúc không”...
Theo kinh nghiệm của chị Nguyệt Anh (Hà Nội) thì từ thời bà và mẹ chị, món xôi khúc đã có sẵn cả “bí kíp gia truyền”. “Theo kinh nghiệm của mẹ tôi, chọn cây rau khúc về nấu xôi hay nấu canh thì phải chọn cây mập mạp, đưa tay hái thấy được sự giòn rụm, nhựa khúc ứa ra tươi mát, không được chọn cây nhẳng nheo, về làm xôi hay nấu canh khi ăn sẽ bị dai. Và đó ắt hẳn là những cây rau khúc nếp tươi mới và thơm ngon nhất rồi. Cũng theo lời mẹ, cây rau khúc nào ra hoa rồi thì không nên hái”, chị Nguyệt Anh chia sẻ.
Rau khúc có thể nấu canh, nấu xôi, làm bánh…
“Hái một rổ rau khúc lẫn trong gốc rạ mục, còn đọng hạt mưa đông lóng lánh trên chiếc lá xanh non. Thời tiết tháng 10 vào đông lạnh ngắt, hai mẹ con đi tầm một vài tiếng đồng hồ chăm chỉ hái, cuối cùng cũng được một rổ rau khúc đầy ú ụ. Hương vị thơm thơm, bùi bùi của rau khúc dâng lên tận mũi mà sung sướng biết nhường nào. Rau khúc hái về từ ruộng chế biến liền mới ngon. Thuở đó, nhà tôi nghèo, bữa cơm toàn cây nhà lá vườn, hết mùa rau dại ở vườn và đến mùa rau khúc ngoài ruộng", chị nhớ lại.
Giờ đây, ra Hà Nội sinh sống, chị Nguyệt Anh thi thoảng vẫn nhớ và thèm nắm xôi khúc nóng hổi mẹ nấu. Cứ tưởng ở phố thị sẽ khó tìm loại rau này, thế nhưng, thời gian gần đây, loại rau dại này bỗng được ưa chuộng, săn lùng. Giá rau khúc cũng vì thế mà tăng lên từng ngày, thậm chí cháy hàng.
Xôi khúc là món yêu thích của nhiều người
Chị Huyền (Nam Từ Liêm, Hà Nội) chuyên rao bán rau khúc tươi trên các hội làm bánh, chợ chung cư cho biết, đầu mùa, rau khúc có giá 15.000-20.000 đồng/kg, nay được bán với giá từ 30.000-60.000 đồng/kg, thậm chí có nơi bán 70.000 đồng/kg. Trung bình mỗi ngày chị bán được gần 30kg rau khúc. Rau này là chị Huyền nhờ người nhà ở Hưng Yên hái xuống bán, số lượng không đủ để bán ra. Rau gần hết mùa nên nhiều người tranh thủ đặt mua một lúc 2-3 kg cấp đông để dùng quanh năm.
Rau khúc có thể bảo quản bằng cách luộc qua sau đó vắt khô nước và cho vào ngăn đá. Nếu dùng rau khúc tươi sẽ thơm ngon hơn so với bột khô hoặc lá khúc khô. Trên các sàn thương mại điện tử, loại rau này cũng được bán ở dạng trữ đông, đóng gói hút chân không, 100gr lá khúc có giá từ 45.000 - 50.000 đồng, như vậy 1kg sẽ có giá lên tới nửa triệu.
Rau khúc trữ đông hút chân không có giá đắt đỏ, 45.000 đồng/lạng
Chưa kể, rau khúc có rất nhiều công dụng trong chữa bệnh như chữa viêm họng, hen suyễn, viêm phế quản, thống phong (gút), cảm lạnh... Bị rắn cắn hay có vết thương hở, dân gian cũng có bài thuốc giã nhuyễn và đắp vào vết thương sẽ nhanh lành hơn.
