Rối loạn tiền đình có thể gặp ở mọi lứa tuổi, tuy nhiên thường gặp hơn ở những người ở độ tuổi trưởng thành.
Tổng quát về rối loạn tiền đình
Hệ thống tiền đình theo giải phẫu được chia làm hai phần là tiền đình trung ương và tiền đình ngoại biên.
Hệ thống tiền đình ngoại biên nằm ở tai trong của con người (gồm hệ thống vòng bán khuyên, ốc tai, thần kinh tiền kinh), còn hệ thống tiền đình trung ương nằm ở phần hành - cầu não (nhân tiền đình, các đường dẫn truyền trong não).
Rối loạn tiền đình là một bệnh lý gây ra do tình trạng dẫn truyền xung động, dẫn truyền thông tin đến tiền đình bị rối loạn hoặc tắc nghẽn hoặc các mạch máu nuôi dưỡng cho não bị tổn thương và không cung cấp đủ máu cho các bộ phận tế nào não hoạt động, đặc biệt bộ phận tiền đình không đủ máu, cung cấp máu, oxy hoạt động.
Ai hay mắc rối loạn tiền đình?
Rối loạn tiền đình là một hội chứng gặp ở mọi lứa tuổi, tuy nhiên hay gặp nhất là ở người trưởng thành. Đặc biệt, rối loạn tiền đình đang ngày càng trẻ hóa do những tác động của môi trường và lối sống.
Dấu hiệu rối loạn tiền đình?
Trong chẩn đoán, một số dấu hiệu của rối loạn tiền đình có thể kể đến như:
Mất thăng bằng: Mức độ có thể rất mãnh liệt khiến bệnh nhân không thể đứng được. Thường gặp trong giai đoạn đầu của hội chứng tiền đình ngoại biên hoặc có thể ở mức độ vừa phải, được phát hiện thông qua các nghiệm pháp khác.
Rung giật nhãn cầu: Là một vận động tự động của cả hai nhãn cầu, đặc trưng bởi sự xuất hiện liên tục có nhịp, khá đều đặn và sự liên tục thay đổi hướng của sự chuyển động xen kẽ nhau.
Chóng mặt: Cảm giác đồ vật xung quanh quay tròn. Thường kèm theo các triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật như buồn nôn, vã mồ hôi, cảm giác sợ ngã, khó chịu.
Thế nhưng, chóng mặt còn có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau như căng thẳng, tác dụng không mong muốn của thuốc… chứ không phải tất cả các trường hợp chóng mặt đều do rối loạn tiền đình. Người bệnh cần được chẩn đoán bởi các bác sỹ có chuyên môn, không nên tự ý dùng thuốc hoặc nghe mách bảo của người khác hay tự ý dùng thuốc để tự chữa bệnh.
Rối loạn tiền đình khi nào cần đi khám?
Tiền đình ngoại biên thường có những cơn chóng mặt đột ngột, cấp tính nhưng những cơn chóng mặt này thường là lành tính và không nguy hiểm nên không cần đến viện ngay.
Khi bị rối loạn tiền đình mà xuất hiện những triệu chứng mơ hồ, mang tính chất lặp lại và kèm theo các biểu hiện khác như tê bì mặt, rối loạn thăng bằng, đi lại loạng choạng không theo ý mình… lúc đó cần phải đi gặp bác sĩ ngay.
Phân loại rối loạn tiền đình
Có 2 loại rối loạn tiền đình: rối loạn tiền đình ngoại biên do tổn thương tai trong hoặc dây thần kinh tiền đình và rối loạn tiền đình trung ương do tổn thương nhân tiền đình hay các đường liên hệ của các nhân dây này ở thân não, tiểu não.
Các dạng rối loạn tiền đình ngoại biên thường gặp
Chóng mặt: Đây là triệu chứng hay gặp nhất. Cơn chóng mặt thường ngắn, xảy ra khi thay đổi tư thế đầu, tư thế nằm, ngồi; thường mắc phải sau chấn thương đầu, viêm mê đạo (thuộc vùng ốc tai) do siêu vi, tắc mạch máu ở vùng sau cổ.
Chóng mặt hay xảy ra ở những người làm việc văn phòng, ngồi nhiều trong phòng lạnh và tiếp xúc thường xuyên với máy tính. Vì ngồi nhiều trong phòng lạnh, vùng cột sống cổ dễ bị nhiễm lạnh, lâu ngày làm co thắt động mạch cột sống thân nền, dẫn đến rối loạn tiền đình ngoại biên.
Có 2 loại rối loạn tiền đình: rối loạn tiền đình ngoại biên và rối loạn tiền đình trung ương. (Ảnh minh họa)
Bệnh Menièr: Biểu hiện chóng mặt nặng kèm theo nôn ói kéo dài, ù tai, nặng tai, giảm thính lực một hoặc cả hai bên tai (nếu bị tái phát nhiều lần).
Chóng mặt sau chấn thương sọ não kèm nặng đầu, khó tập trung, choáng váng, hồi hộp, sợ ánh sáng...
Các dạng bệnh tiền đình ngoại biên khác như: viêm tai xương chũm mạn tính, xơ cứng tai, các loại thuốc gây tổn thương tiền đình - ốc tai như: một vài loại thuốc kháng sinh, thuốc lợi tiểu, thuốc chống ung thư, thuốc giảm đau, rượu, xạ trị...
Những nguyên nhân do bệnh tai - mũi - họng gồm: viêm tai giữa mãn tính: vi khuẩn sẽ xâm nhập tiền đình gây ra chảy mủ tai, nhức đầu, chóng mặt...; chóng mặt theo tư thế (xảy ra khi thay đổi tư thế) thường gặp ở phụ nữ liên quan đến vấn đề nội tiết (mãn kinh), do các dịch, các dây thần kinh trong dây tiền đình bị rối loạn...
Rối loạn tiền đình trung ương
Là do tổn thương trong não gây ra. Đây là bệnh lý thường gặp nhất với những biểu hiện của tình trạng thiểu năng tuần hoàn não. Người bệnh đi đứng khó khăn, khi thay đổi tư thế thì bị choáng váng, chóng mặt, đôi khi khó tập trung, mau quên, thỉnh thoảng kèm theo nôn ói. Rối loạn tiền đình trung ương là do có sự tổn thương nhân tiền đình, tổn thương đường liên hệ của các nhân dây tiền đình ở thân não, tiểu não.
Ở giai đoạn đầu, các triệu chứng của bệnh thường nhẹ như mất ngủ, người mệt mỏi, vì thế ít bệnh nhân để ý điều trị bệnh.
Thời gian sau, những người bị rối loạn tiền đình sẽ thấy mọi vật xung quanh nhưng sẽ có cảm giác không bình thường, trở mình thấy lao đao, ngồi dậy khó khăn, nhất là vào buổi đêm về sáng. Nhiều người bị mất thăng bằng, dễ ngã, thậm chí nếu cơn nặng, họ chỉ nằm được ở một tư thế, không ngồi dậy nổi, buồn nôn và có thể nôn dữ dội gây mất nước, điện giải, mở mắt ra sẽ thấy mọi vật quay cuồng, đảo lộn.
Khi bị hội chứng rối loạn tiền đình, bệnh nhân thường tỉnh táo, đầu không đau nhức nhưng nặng trĩu như bị nén, ép lại; sợ ánh sáng, tiếng động và sự thay đổi tư thế, muốn tìm sự yên tĩnh; mạch thường nhanh, huyết áp hạ, người mệt lả.
Nguyên nhân gây rối loạn tiền đình
Có nhiều nguyên nhân và yếu tố nguy cơ làm gia tăng hội chứng tiền đình, các nhóm nguyên nhân có thể kể đến do viêm (virus, vi khuẩn, ký sinh trùng…), do chuyển hóa và bệnh lý mạch máu (rối loạn chuyển hóa lipid, xơ vữa mạch máu, đái tháo đường, tăng huyết áp, nhồi máu động mạch…), và do u (chèn ép cơ quan tiền đình)
Nhóm yếu tố nguy cơ quan trọng cũng cần hết sức lưu ý đó là vấn đề dinh dưỡng, lối sống và môi trường. Theo đó, dinh dưỡng và lối sống sẽ ảnh hưởng đến chuyển hóa hoặc dễ gây viêm nhiễm. “Ví dụ cụ thể nhất là việc sử dụng chất kích thích, các thuốc tâm - thần kinh hoặc rối loạn mỡ máu nó sẽ ảnh hưởng đến việc chuyển hóa tế bào…
Từ đó dẫn đến bị xơ vữa mạch máu, hẹp tắc do mảng xơ vữa, cục máu đông… nhất là các mạch máu nhỏ vùng đầu mặt cổ, dẫn đến nhồi máu.
Việc không thường xuyên giữ vệ sinh mũi họng sẽ làm tăng nguy cơ viêm vùng tai – mũi – họng, giảm sức đề kháng từ đó làm xuất hiện triệu chứng rối loạn tiền đình.
Ngoài ra, môi trường ô nhiễm, đặc biệt là các loại khói bụi độc hại sẽ gây ra các bệnh lý viêm mũi họng, nếu không điều trị sớm, triệt để, gây viêm hệ thống tiền đình ngoại biên. Thông thường, với tình trạng viêm thần kinh tiền đình, viêm tai giữa thì sẽ ảnh hưởng đến tai trong và dẫn đến ứ nội dịch, sau đó gây viêm, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ dẫn đến rối loạn tiền đình.
Một số các nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng rối loạn tiền đình còn có thể do làm việc trong môi trường nhiều áp lực, ngồi lâu một chỗ, ít vận động, thậm chí phải ngồi cả buổi hoặc cả ngày trước máy vi tính ở trong phòng máy lạnh...
Điều này làm ảnh hưởng đến cột sống, nhất là vùng cổ dễ bị nhiễm lạnh, lâu ngày sẽ dẫn đến thoái hóa cột sống, hẹp lỗ tiếp hợp làm giảm lưu lượng máu của động mạch đốt sống, dẫn đến thiếu máu cung cấp cho vùng tiền đình – tiểu não và gây ra hội chứng tiền đình.
Rối loạn tiền đình còn có thể do làm việc trong môi trường nhiều áp lực, ngồi lâu một chỗ,... (Ảnh minh họa)
Bên cạnh đó, áp lực không chỉ ở nơi làm việc, nhiều người trẻ còn mang cả nỗi lo về nhà, khiến cho giấc ngủ lúc nào cũng ở trạng thái chập chờn, không sâu, hay trằn trọc và thức giấc.
Một số người trẻ bị huyết áp thấp, lại có thói quen nhịn bữa sáng hoặc ăn quá mặn; lười tập thể dục thể thao; uống nhiều rượu, bia và thức uống có ga... Chính những thói quen này đã ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe, đặc biệt là dễ gây nên chứng rối loạn tiền đình.
Điều trị rối loạn tiền đình
Hội chứng rối loạn tiền đình nếu không điều trị tích cực sẽ kéo dài, tái diễn liên tục, để lại những di chứng mất thăng bằng, lao đao, mắt mờ nhòe, chân tay tê bì, run rẩy, suy yếu mệt mỏi một thời gian, ảnh hưởng rất nhiều tới sức khỏe.
Tùy theo nguyên nhân gây rối loạn tiền đình, bác sĩ sẽ có hướng điều trị thích hợp: nếu bị viêm tai giữa thì tùy theo mức độ mà chữa bằng nội khoa hoặc phẫu thuật, còn các cơn chóng mặt theo tư thế thì dùng thuốc hoặc luyện tập tiền đình (do bác sĩ chuyên khoa hướng dẫn) để cơ thể quen dần với các tư thế, còn do xơ vữa mạch thì có thể dự phòng tốt.
Đối với trường hợp tiền đình do khối u chèn ép thì tùy theo từng vị trí khối u cụ thể, bác sĩ có phương pháp điều trị tốt nhất. Người bệnh không nên tự mua thuốc điều trị vì nhiều loại thuốc có thể gây tác dụng phụ không tốt cho sức khỏe.
Ảnh minh họa
Phòng ngừa rối loạn tiền đình
Rối loạn tiền đình là căn bệnh phổ biến, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, chúng ta vẫn có thể phòng tránh bằng những cách đơn giản sau:
Tập đầu và cổ: Ngửa đầu ra sau, cúi đầu xuống, nghiêng đầu sang phải và sang trái hết cỡ. Quay đầu tròn chữ O bên phải rồi bên trái (khoảng 10-15 lần).
Nằm ngửa trên giường, để một tay ở đỉnh đầu, một tay dưới cằm, thật mềm cổ, nhẹ nhàng vặn mạnh cằm về bên trái, rồi về bên phải, có tiếng kêu răng rắc là tốt. Sau đó, lồng các ngón tay với nhau để vào sau gáy, kéo mạnh gập cằm về phía ngực (khoảng 10 lần).
Xoa mặt, mắt, tay: Hai bàn tay xiết mạnh vào nhau cho nóng, xoa đều vào mặt, hốc mắt và tai để tác động vào các nút thần kinh tai, mắt, mặt (khoảng 10 lần).
Tập thể dục như bình thường nhưng phải làm được 3 động tác cơ bản sau đây: chạy đi chạy lại nhẹ nhàng 8-10 phút. Đứng hơi dạng hai chân, cúi người xuống, đầu ngón tay chạm vào ngón chân cái, vung hai tay và quay mặt về bên trái rồi về bên phải hết cỡ (nhớ là quay cả mặt). Làm 10 lần.
Bên cạnh đó, người bị rối loạn tiền đình cần: tập thể dục thường xuyên; ban đêm, để đèn ngủ sáng cho dễ nhìn sự vật chung quanh; Không ngồi liên tục quá lâu, nhất là ngồi máy tính; hạn chế uống rượu, cà phê, thuốc lá; tránh tiếp xúc với các chất liệu hoặc thực phẩm có mùi vị kích thích; tránh ngoảnh cổ quá nhanh hoặc đứng ngồi quá nhanh; tránh lái xe hoặc điều khiển máy móc có động cơ mạnh nếu thường hay bị choáng váng; giảm thiểu căng thẳng, lo âu, hoảng hốt; tránh leo trèo cao; tránh đọc sách báo khi ngồi trên xe hơi; ngồi hoặc nằm ngay khi cảm thấy chóng mặt. Và đặc biệt, nên thường xuyên khám bác sĩ chuyên khoa để được chữa trị và tư vấn cụ thể.
Những thắc mắc về rối loạn tiền đình
Rối loạn tiền đình có nguy hiểm không?
Rối loạn tiền đình mặc dù chưa gây nguy hiểm đến tính mạng nhưng lại ảnh hưởng trực tiếp tới sinh hoạt, công việc và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Các triệu chứng: đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn, nôn… có thể xuất hiện bất cứ lúc nào, khiến người bệnh không thể tập trung làm việc được.
Rối loạn tiền đình có thể chỉ xuất hiện vài ngày rồi hết nhưng cũng có thể kéo dài, tái phát nhiều lần. Tình trạng này không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sinh hoạt, công việc của bệnh nhân mà còn có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.
Khi xuất hiện triệu chứng tiền đình, nếu người bệnh cố gắng đi lại thì có thể bị ngã, gây chấn thương, trầy xước da thậm chí là gãy tay, chân, chấn thương sọ não (do đập đầu vào vật cứng/nền đất cứng),...
Biến chứng nguy hiểm nhất của rối loạn tiền đình là gây đột quỵ do máu lên não kém. Vì vậy, khi phát hiện bệnh, người bệnh nên thực hiện điều trị rối loạn tiền đình tích cực theo hướng dẫn của bác sĩ.
Tiền đình và thiểu năng tuần hoàn não có phải là một?
Tiền đình là khi chóng mặt thật sự, tức là thấy mình quay quanh mọi thứ, hoặc mọi thứ quay quanh mình. Ngoài ra, khi bị mắt thăng bằng ngã hoặc sợ ngã dù đường bằng phẳng thì đó là triệu chứng của rối loạn tiền đình.
Còn tuần hoàn não cũng có những cảm giác choáng váng, loạng choạng nhưng đây là bệnh liên quan đến đốt sống cổ là chủ yếu.
Khi bị chóng mặt cấp do tiền đình phải làm gì?
Thường những người bị tiền đình sẽ gặp phải những cơn chóng mặt cấp khiến mọi thứ như đang quay xung quanh mình, nếu không cẩn thận có thể bị té ngã. Với trường hợp chóng mặt cấp tính này không quá nguy hiểm và cũng không cần đi viện ngay.
Nếu xuất hiện tình trạng chóng mặt cấp tính do tiền đình nên:
- Nằm nghỉ ngơi theo tư thế thoải mái nhất, ví dụ như có thể nằm nghiêng trái, nghiêng phải…;
- Không nên hoảng loạn mà cần bình tĩnh để xử lý vấn đề;
- Giảm ánh sáng ở xung quanh nơi mình nằm nghỉ như tắt bớt đèn, kéo rèm hoặc đóng cửa sổ;
- Giảm tiếng ồn bằng cách đóng cửa, giảm âm thanh, nói chuyện nhỏ;
- Nơi nằm nghỉ nên có không gian rộng, thoáng…
