Nếu như trước đây ít ai ngó ngàng thì giờ đây rau bí bái được xem là loại rau rừng hiếm, được nhiều người săn lùng với giá lên tới 100.000 đồng/kg.
Rau bí bái hay còn có tên gọi khác là Bái Bái, Viễn Đông hoặc Đông Dương, có tên khoa học là Acronychia pedunculata (L.) Miq, vốn là loại cây mọc dại ven rừng thứ sinh ở các nước Đông Nam Á như Việt Nam, Lào, Campuchia. Tại Việt Nam, cây bí bái phân bổ ở khắp khu vực miền núi của các tỉnh Hòa Bình, Vĩnh Phú và dọc các tỉnh phía Nam.
Cây bí bái phân bổ ở khắp khu vực miền núi của các tỉnh Hòa Bình, Vĩnh Phú và dọc các tỉnh phía Nam.
Bí bái là loài thực vật thuộc họ Cam, cây thân gỗ, cao tối đa 10m. Cành cây khi già đi có màu nâu đỏ, vỏ cây có mùi hương xoài. Lá cây mọc đối hình trái xoan, hình dáng thuôn dài, có một số tuyến tiết là tinh dầu thơm mùi xoài. Cây có hoa vào khoảng tháng 4 đến tháng 6 trong năm, mọc theo cụm, màu trắng xanh, mùi thơm nhè nhẹ. Quả của cây bí bái có màu vàng nhạt, cũng có thể ăn được, rất ngon và mùi thơm.
Ở các tỉnh phía Nam như Tây Ninh, Bình Phước, lá non của cây bí bái được xem là một món rau rừng “thượng hạng”, có thể dùng làm rau sống, ăn kèm với các món gỏi, xào, kho… Lá có vị chát nhẹ, chua thanh, cay cay và có mùi thơm của quả xoài cát nên, khi kết hợp cùng các món ăn làm dậy mùi vị, kích thích vị giác.
Ngày xưa, loại lá này là món ăn “cứu đói” của nhiều người dân vùng núi như các đồng bào dân tộc thiểu số. Họ sử dụng lá bí bái xào cùng mỡ lợn hoặc ăn sống chấm muối để dùng kèm cơm. Món ăn giản dị, dân dã này có lượng dinh dưỡng rất dồi dào, tốt cho hệ tiêu hóa nên thường xuất hiện trong bữa cơm của nhiều gia đình và trở thành một phần ký ức tuổi thơ của nhiều người con sinh ra từ miền núi.
Rau bí bái từ xưa đã xuất hiện trong bữa cơm của những người nghèo
Giờ đây, lá rau bí bái trở thành món rau rừng đặc sản của núi rừng Tây Ninh, là một trong số những loại rau cuốn thịt luộc bánh tráng phơi sương Trảng Bàng nức tiếng gần xa hay bánh xèo, làm gỏi lá, ăn kèm với các món kho quẹt… Không chỉ ở Tây Ninh, nhiều nhà hàng chuyên món cơm quê, rau rừng ở các thành phố lớn như TP. HCM, Hà Nội cũng sử dụng lá rau bí bái trong thực đơn.
Chị Phan Thị Thu Trinh (40 tuổi, TP. HCM) chuyên cung cấp các mặt hàng rau rừng ở chợ Bàn Cờ, quận 3 cho biết: “Xưa không ai biết tới giống rau này nhưng nhiều năm trở lại đây, loại rau này càng trở nên phổ biến hơn và được nhiều người mua. Tuy nhiên do số lượng đổ sỉ không nhiều và không thường xuyên nên thi thoảng mới có một đợt, hàng về bao nhiêu hết bấy nhiêu. Mình chủ yếu lấy hàng từ thương lái đổ sỉ rau rừng ở Tây Ninh".
Rau bí bái được bày bán ở nhiều sạp rau rừng.
"Những người thưởng thức loại rau rừng này đều nhận xét nó có mùi vị rất giống lá xoài, thơm mùi xoài và cay chua nên dễ ăn, cuốn với bánh tráng thịt luộc hay bánh xèo là đúng vị. Bây giờ người ta chuộng tìm mấy loại rau rừng thế này, vừa lạ miệng lại an tâm không lo thuốc trừ sâu hay chất bảo quản", chị Trinh cho biết thêm.
Một số món ăn ngon từ rau bí bái.
Rau bí bái có thể được tìm thấy ở nhiều cơ sở chuyên phục vụ rau rừng, hoặc trên các sàn thương mại điện tử ncũng có nhiều người rao bán. Giá rau bí bái dao động từ 65.000 - 100.000 đồng/kg, tùy loại lá to nhỏ. Xưa kia bí bái được hái từ rừng về, còn bây giờ nhiều người đưa bí bái về trồng trong vườn nhà như một loại cây rau, cây cảnh cho bóng mát.
Một số nơi tại Tây Ninh, người ta trồng cây bí bái theo quy mô lớn để đổ sỉ cho thương lái, bỏ mối các nhà hàng… mang lại giá trị kinh tế lớn cho người nông dân. Do vốn là giống rau rừng nên cây bí bái không cần chăm sóc cầu kỳ, không lạm dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu vì cây có khả năng chống chọi tốt với sâu bệnh. Do đó, lá cây bí bái không chỉ là một loại thức ăn lạ miệng, dân dã mà còn đảm bảo là rau sạch 100%, không thua kém các mặt hàng rau xanh trồng theo phương pháp hữu cơ.
Cây bí bái giờ đây được trồng với quy mô lớn, mang lại nguồn thu đáng kể cho người dân Tây Ninh
Lá bí bái rất giàu alcaloid và có chứa 1.25% tinh dầu nên từ xa xưa, ông cha ta đã biết lấy vỏ cây và lá bí bái để nấu nước để tắm, hoặc sát lên chỗ bị thương để điều trị vết thương, ghẻ lở, mụn nhọt,… Ngoài ra, theo dân gian, lá cây bí bái còn có tác dụng trị bệnh đau dạ dày, hỗ trợ tiêu hóa, viêm khớp, đau nhức xương,…
