Kích thước như quả mận cơm, có đủ 4 vị chua chát mặn ngọt, thứ quả mọc dại của vùng đất Tây Bắc này hiện là đặc sản được các chị em săn lùng.
Cây mắc kham còn có tên gọi khác là me rừng, là loại cây mọc hoang dại bạt ngàn ở các vùng rừng núi Việt Bắc và Tây Bắc nước ta. Loại cây này thường mọc ở chỗ sáng, chiều cao thông thường từ 5-7 mét, lá nhỏ xếp sít nhau thành hai dãy, trông như lá kép lông chim.
Mắc kham ra hoa vào tháng 3-4 hàng năm, hoa của nó màu vàng mọc hình tán ở nách lá, đến tháng 9 quả mắc kham chín rộ. Trước đây, loại quả này mọc bạt ngàn trong rừng nhưng ít có giá trị với người dân miền núi, thỉnh thoảng người dân đi nương rẫy khát nước, hái vài quả mắc kham ăn rồi lấy nước suối uống sẽ hết khát.
Vài năm trở lại đây, mắc kham trở thành thứ quả ăn vặt đặc biệt của chị em khắp nơi, có thể ăn sống như một loại hoa quả, làm ô mai, làm siro hay làm bột me giá đắt đỏ.
Theo khảo sát, trên chợ mạng, quả mắc kham tươi được bán với giá 20.000-40.000 đồng/kg tùy kích thước to nhỏ. Mắc kham ướp chua ngọt hoặc ngâm mắm có giá 80.000-1000.000 đồng/hộp.
Chị Trang (tiểu thương bán đặc sản Tây Bắc trên chợ mạng) giới thiệu: "Quả mắc kham tươi khi ăn có vị chua chát, chấm với muối ớt hoặc muối tôm Tây Ninh ngon ghiền luôn. Thế nhưng, loại mắc kham ướp còn đỉnh hơn, khi ăn vẫn giòn tan trong miệng, đặc biệt có sự kết hợp của 4 vị chua chát măn ngọt. Ăn xong vị ngọt vẫn còn lưu lại trong cổ họng".
Chị Trang tiết lộ 3 năm trở lại đây, mắc kham ướp mắm và ướp chua ngọt như mứt trở thành đặc sản được chị em khắp nơi đặt mua. Đến mùa, chị đặt cả tạ mắc kham ở Cao Bằng xuống Hà Nội rồi chế biến và bán cho khách. "Tôi bán cả mắc kham tươi nhưng mắc kham ướp đắt khách hơn hẳn. Có khách ở tận TP.HCM cũng đặt hàng để ăn và làm quà. Thứ quả dại của vùng Tây Bắc có vị lạ lẫm nên nhiều người thích. Có đơn đặt hàng là tôi lại nhờ người nhà ở quê gom hàng gửi xuống, chỉ cần báo trước một ngày thì lấy cả tạ cũng có", chị Trang chia sẻ.
Chị Trang chia sẻ, quy trình làm mắc kham ướp không khó, rửa sạch để ráo nước rồi đập dập cho quả ngấm gia vị. Sau đó, cắt ớt tươi, rau mùi tàu rồi pha với muối, đường, dấm sao cho vừa miệng rồi đổ hỗn hợp vào bình quả mắc kham đập dập. Ướp khoảng 2 ngày là có thể ăn được rồi. Chị bán mắc kham ướp 90.000 đồng/bình 1,3kg quả, còn nếu tính cả nước nữa thì khoảng 1,6-2kg/bình; mắc kham dạng omai giá 60.000 đồng/hộp nửa cân.
Là "fan cuồng" của thứ quả núi rừng này, chị Hạnh (ở Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết sau một lần tình cờ được ăn mắc kham, chị thấy rất ưng nên năm nào cũng đặt cả chục cân, một nửa để ăn sống và ướp mắm, một nửa ngâm làm siro uống giải khát mùa hè. "Mắc kham ngâm mắm ăn với cơm rất ngon. Nhà có cỗ mà đưa món này ra là hết veo, ai cũng hỏi quả này là quả gì mà lạ thế. Ngoài làm siro cho cả nhà, mình còn làm cho ông bà nội ngoại 2 bên 2 lọ, vừa mát vừa bổ dưỡng cho sức khỏe", chị Hạnh cho hay.
Chị Trà (quê ở Cao Bằng) cho biết trước đây người dân vùng cao còn vào rừng hái quả mắc kham về nấu canh, kho cá, ngâm rượu… Nó cũng được bán ở các chợ quê với giá khá rẻ, chỉ khoảng 10.000 đồng/kg, khi xuống Hà Nội và các vùng miền khác, giá đội lên do chi phí vận chuyển.
"Mọi người quê tôi thường nói đây là quả khổ trước sướng sau bởi mới đầu ăn sẽ thấy vừa chua vừa chát lại đăng đắng nhưng sau sẽ thấy ngọt dần ở đầu lưỡi và cuống họng, rất lạ", chị Trà nói.
Trên sàn thương mại điện tử còn bán bột mắc kham (bột me rừng) với giá 500.000 đồng/kg. Bột mắc kham pha với nước uống vừa giải nhiệt lại có nhiều tác dụng với sức khỏe nên được nhiều người tìm mua.
Trong Đông y, quả mắc kham có vị chua, ngọt, đắng, tính mát, thường dùng chữa cảm mạo phát sốt, ho, đau cổ họng, miệng khô khát. Y học phương tây cũng nghiên cứu thấy trong quả mắc kham có chứa số lượng lớn vitamin C tham gia vào quá trình chuyển hóa cholesterol.
