Ngày nay, quả chùm ruột chua chua, chát chát của miền Tây trở thành món đặc sản bán khắp nơi, nhiều chị em mê tít.
Chùm ruột, hay còn gọi là tầm duột, chùm duột, tầm ruột - một thức quà vặt bình dị của miền Tây. Thứ quả dại này tuy có vị chua, chát khó thưởng thức nhưng lại khiến người ta phải chảy nước miếng mỗi khi nghĩ đến.
Trước đây, cây chùm ruột mọc hoang ven các ao, đìa, kênh trạch hoặc được người dân trồng quanh bờ rào để làm bóng mát. Đây là cây thân gỗ, cao khoảng 5-6m, thích hợp với khí hậu nóng. Lá cây là loại lá kép có màu xanh ở mặt trên, xám ở mặt dưới. Cây bắt đầu ra hoa từ tháng 12 và trái chùm ruột chín rộ từ tháng 6 đến tháng 8. Lúc này, nhìn lên cây chùm ruột chỉ thấy một sắc vàng rực át cả màu xanh của những chiếc lá.
Chùm ruột là thứ quả quê ăn "cứu đói" không thể nào quên với những đứa trẻ sống ở miền quê. "Thời đó lúc đói làm gì có nhiều bánh trái và quà ăn vặt như bây giờ, tôi và đám bạn rủ nhau đi hái trái chùm ruột về đổ ra thau dầm với mắm và đường. Đứa nào đứa nấy ăn ngấu nghiến kèm theo nhăn mặt, hít hà, lè lưỡi, … vậy mà chỉ vài phút là hết bay. Giờ mỗi khi nhớ đến quả chùm ruột lại thèm chảy nước miếng", chị Minh Trang (hiện đang sống ở TP.HCM) tâm sự.
Thứ quả dại này giờ đây đã trở thành đặc sản được bán ở khắp nơi, từ cổng trường đến chợ mạng. Những xâu chùm ruột ngào đường đỏ chói bắt mắt là món quà vặt quen thuộc của biết bao thế hệ. "Món này khá mất công, người ta phải chịu khó vò chùm ruột tươi cho ra bớt chất chua chát, sau đó mới đi ngào với đường, thêm chút si rô để lên màu đỏ tươi rồi cho thêm mấy lát gừng. Bình thường chùm ruột ngào đường hay để trong hộp hoặc túi bóng, nhưng cũng có nơi xâu thành xiên. Trẻ con tan trường mỗi đứa cầm một xiên là mừng tít mắt", anh Vinh (ở Đà Nẵng) nhớ lại.
Trên chợ mạng, ngoài chùm ruột tươi, các món làm từ quả chùm ruột như chùm ruột chanh muối, chùm ruột xóc muối đường, mứt chùm ruột... được rao bán rất nhiều. Với màu sắc bắt mắt và vị chua vốn có, thứ quả này khiến ai nhìn thấy cũng thèm thuồng.
Theo khảo sát, chùm ruột tươi có giá từ 20.000-30.000 đồng/kg, còn các món chùm ruột xóc muối, mứt... có giá từ 120.000-180.000 đồng/kg, được đóng hộp sang chảnh.
Chị Bảo Anh (người bán các sản phẩm từ chùm ruột trên chợ mạng) cho biết mấy năm gần đây chùm ruột rất đắt khách, các chị em mua ăn vặt và đặt làm quà tặng cho bạn bè ở xa. "Chùm ruột chủ yếu nhà tôi tự làm gửi lên, sạch sẽ và bảo quản cẩn thận, vị lại ngon nên nhiều khách ăn lần đầu xong quay lại đặt những lần kế tiếp. Có chị còn đặt cả chục cân để biếu bạn bè ở miền Bắc. Mùa hè, có những ngày cao điểm tôi bán được cả tạ cả chùm ruột tươi và mứt chùm ruột", chị Anh tiết lộ.
Chị cho biết, ở quê chùm ruột còn chấm cá kho, ăn với mắm quẹt hay nấu canh chua cá rô. Theo đó, thay vì dùng me hay chất tạo vị chua thì bà con nội trợ miền Tây thay bằng chùm ruột, vị chua thanh đặc trưng, ngon không lẫn vào đâu được.
Ở miền Bắc, chùm ruột xuất hiện ít hơn, hiếm khi có quả tươi mà chủ yếu là mứt chùm ruột hoặc chùm ruột xóc muối. Mỗi khi có ai rao bán, chị em xúm vào hỏi đây là quả gì, còn những người đã biết đến nó thì tranh thủ đặt hàng để được thưởng thức hương vị của thứ quả dân dã ngày xưa.
Trong y học, trái, lá, vỏ hoặc rễ chùm ruột đều có dược tính. Trái có tác dụng giải nhiệt, bổ gan, bổ máu, làm da mịn màng. Lá đun nước tắm chữa bệnh ngoài da. Vỏ thân cây có khả năng tiêu độc, trị ung nhọt, sát trùng, đặc biệt chống độc đối với nọc rắn...
