Giữa lúc Hà thành đang hối hả vào Tết, ông Thái An trong căn phòng nhỏ của mình vẫn ngồi lặng yên ngắm bức ảnh gia đình chụp vào mùa xuân năm 1949. Đã mấy chục cái Tết trôi qua vậy mà trong tiềm thức của ông – một người Hà Nội gốc, vẫn còn nguyên vẹn ký ức về một thời “chơi Tết” rạo rực của mảnh đất Kinh kỳ.
Ông Nguyễn Thái An (sinh năm 1943) là con trưởng trong một gia đình địa chủ giàu có ở Hà Nội. Cha ông là cụ Nguyễn Văn Lợi, một nhà buôn tơ nức tiếng Hà thành, còn mẹ ông là bà Nguyễn Thị Hồng từng được xem là giai nhân với vẻ đẹp “nghiêng nước, nghiêng thành” thời đó.
Bố mẹ ông Thái An thuộc thế hệ những thương lái đầu tiên kinh doanh và mở tiệm vải lớn nhất nhì phố Hàng Đào. Nhờ vậy, thời điểm 40 năm về trước, gia đình ông đã nổi tiếng khắp Hà Nội nhờ tài kinh doanh giỏi và trở thành một trong những địa chủ giàu có khi sở hữu căn nhà mặt đường 3 tầng to nhất phố Hàng Đào.
Ông Thái An say sưa kể về Tết xưa của người Hà Nội
Là “cậu ấm” trong một gia đình giàu có, ông Thái An may mắn thừa hưởng nếp sống sinh hoạt quyền quý, thanh lịch của người Tràng An xưa. Hơn ai hết, ông hiểu rõ và nhớ mãi về một thời “chơi Tết” rạo rực của mảnh đất Kinh Kỳ, cái thời mà những đứa trẻ như ông được sống những ngày sung túc nhất.
Vậy cái tết của các “cậu ấm cô chiêu” thời ấy thực sự có gì, hãy cùng ông Thái An ngược về ký ức với một giọng nói Hà Nội êm ru…
“Tết là giấc mơ, mà mỗi năm chỉ được mơ một lần”
Nằm nép mình trên phố Hàng Đào, căn nhà số 72 của gia đình ông Thái An sau hơn một thế kỷ tới nay vẫn giữ được vẹn nguyên lối kiến trúc cổ xưa. Đã bốn đời con cháu sinh sống trong không gian này, dấu ấn rêu phong thể hiện rõ qua từng đường nét, chi tiết trong từng khung cửa, cầu thang hay những bức ảnh đen trắng đã bạc màu.
Theo ông Thái An, ngày đó, để sở hữu căn nhà ở khu vực này, bố ông phải tận dụng nhiều mối quan hệ cũng như chịu chi một số tiền lớn.
Ngược về quá khứ, “Những người sống với nỗi nhớ và yêu Hà Nội sẽ không bao giờ quên được một giai đoạn chơi Tết của mảnh đất Kinh kỳ” – ông Thái An bắt đầu câu chuyện về cái Tết của gia đình mình trong những năm tháng huy hoàng bằng giọng nói như bước qua cõi mộng.
Đó là ngày ông còn là cậu bé lên 10. Mọi ký ức về Tết qua lăng kính của đứa trẻ ngây ngô chưa bao giờ đẹp đẽ đến vậy. Không khí mùa xuân bắt đầu tràn vào Hà Nội, tràn vào 36 phố phường cổ kính bằng sự xuất hiện của những quầy bán tranh Tết rạo rực trên phố Hàng Bồ từ trước đó vài ba tháng, không cần đợi đến tận giáp Tết, khi đào Nhật Tân bắt đầu nở rộ dưới nắng xuân ấm áp, hay có sự xuất hiện của mai vàng Sài Gòn vượt qua chặng đường vài ngàn cây số ra đất Bắc như bây giờ.
Hình ảnh ông đồ già trên phố là dấu hiệu đầu tiên để đám trẻ biết Tết đã sắp về. (Ảnh tư liệu)
Trong trí nhớ của ông Thái An, con đường đi học của ông lúc bấy giờ tràn ngập những ông đồ với áo the khăn xếp ngồi nghiêm trang trên chiếc chiếu hoa trải bên vỉa hè. Những bức tranh giấy đỏ được luồn dây sắt treo trên mép tường với đủ thứ màu sắc rực rỡ. Đám trẻ con khi ấy có thể ngồi ngẩn ngơ cả ngày ngắm nhìn ông đồ thảo chữ, viết câu đối hay mân mê mấy bức tranh sáng bừng dưới nắng.
Vì quá say đắm những tín hiệu đầu tiên của Tết nguyên đán nên khi ông đồ già xuất hiện cùng những bức tranh, đám trẻ con nhà giàu bắt đầu dành dụm mấy đồng bạc lẻ được cậu mợ (cách gọi cha mẹ lúc bây giờ) cho để tự sắm cho mình một bức tranh Đông Hồ tuyệt đẹp từ Thuận Thành (thuộc Bắc Ninh bây giờ) mang sang.
“Đó là món quà tuổi thơ đặc biệt nhất của chúng tôi. Thời đó, không đễ để sở hữu một bức tranh Đông Hồ vì nó khá đắt đỏ. Đó là thú vui chỉ dành cho những cậu ấm cô chiêu. Chứ không như ngày nay, ai cũng có thể mua được.” - Ông Thái An kể.
Nồi bánh chưng của mợ là sợ dây gắn kết gia đình
Không khí Tết về phố phường từ rất sớm nhưng chỉ thực sự sôi động từ ngày 23 tháng chạp. Như đã hẹn trước, vào ngày này tất cả các cửa hàng trên phố Hàng Đào sẽ đồng loạt đóng cửa sau khi cúng ông Công ông Táo để toàn tâm chuẩn bị cho Tết nguyên đán. Vì mỗi năm chỉ có một lần và lại có ý nghĩ to lớn trong đời sống của người dân nên Tết nguyên đán luôn được các gia đình Hà thành chuẩn bị chu toàn.
Gia đình ông Nguyễn Thái An trong bức ảnh được chụp vào mùng 2 Tết năm 1949
Nhà ông Thái An khi ấy có tới cả chục người ở, mỗi người đảm nhiệm một nhiệm vụ khác nhau: Từ vú bà, con sen (các gọi của người xưa – pv); người ở trong nhà… mỗi người đảm nhiệm một nhiệm vụ khác nhau dưới sự chỉ đạo của mợ (mẹ - pv) ông Thái An.
Mâm cỗ ngày Tết luôn là điều được cậu mợ ông ưu tiên. Cỗ phải đầy đủ và thịnh soạn liên tiếp trong 10 ngày nghỉ. Trong đó, thực phẩm cho Tết chủ yếu là các thức hàng khô, như miến dong, mộc nhĩ, vài đôi gà mua sẵn thả nhốt trong chuồng, ăn đến đâu mới làm thịt đến đó.
“Mâm cỗ Tết luôn là điều gì đó thi vị và đặc biệt nhất. Cỗ tết luôn ngon, có nhiều món cả năm chúng tôi chỉ đợi đến Tết mới được thưởng thức. Bởi vậy, đám trẻ chúng tôi cũng vì mâm cỗ ấy mà ngày nào cũng bồi hồi mong mỏi đến Tết.” – Ông Thái An khẽ cười.
Nồi bánh chưng được coi là “linh hồn” của Tết Việt. (Ảnh tư liệu)
Nồi bánh chưng khi đó với đám trẻ thơ và ngay cả với những người lớn chính là một điều kỳ diệu của Tết. Gia đình nào cũng cố gắng chuẩn bị lá dong, thịt đỗ, gạo nếp để tự tay gói những chiếc bánh vuông vắn.
Và theo thông lệ, bao giờ trẻ con trong nhà cũng được “ưu tiên” một chiếc bánh mụ – chiếc bánh chưng nhỏ xíu, có dây buộc làm tay cầm. Đấy là phần thưởng để dành cho sự háo hức của lũ trẻ, sau cả một đêm thức cùng cậu mợ canh nồi bánh chưng nghi ngút khói.
Ngày mồng một Tết, trong lúc tụi trẻ con xúng xính quần áo mới, cậu mợ ông Thái An tất bật chuẩn bị cho mâm cúng đầu năm. Giúp việc ở lại nhà để phục vụ cả Tết, mỗi người lại một việc theo chỉ đạo của mợ cả: U già đồ xôi; con sen dọn dẹp; quét dọn ban thờ từ hôm trong năm... Việc bày lễ lên bàn thờ, trực tiếp cậu mợ ông Thái An luôn tự tay làm.
Trong giai đoạn huy hoàng một thời “chơi” Tết của mảnh đất Kinh kỳ, người Hà thành thực sự coi Tết là một phần thưởng xứng đáng sau những tháng ngày lao động vất vả. Họ ung dung chơi Tết cả tháng trời mà chẳng may may tới những vướng bận trong công việc và cuộc sống thường trực.
Bắt đầu từ ngày mồng một Tết đầu năm, hoạt động du xuân diễn ra rộn ràng khắp 36 phố phường. Phụ nữ sẽ bận lên mình một bộ áo dài mới thướt tha. “Trong trí nhớ tôi, Hà Nội khi đó thật đẹp bởi những người chị, người mẹ duyên dáng trong trang phục truyền thống – Một loại trang phục mà mãi cho tới giờ tôi vẫn luôn yêu.” – Ông Thái An kể lại.
Những con phố vắng bóng người qua lại trong dịp Tết của người Hà Nội (Ảnh tư liệu)
Trong gần 30 ngày nghỉ Tết, người Hà thành thường ưu tiên cho việc đoàn viên, lui tới thăm hỏi người thân, bạn bè. Nhà ông bà ngoại ông Thái An ở làng Quỳnh Lôi. Hà Nội xưa chỉ bó hẹp trong 36 phố phường, ra đến mạn Bạch Mai, Quỳnh Lôi, Khâm Thiên… đã là ngoại thành.
Cho nên, một cuốc xe kéo đi vòng hết 36 phố, cũng chỉ là một quãng đường rất ngắn. Mỗi lần đi, một xe mợ ông trả hết 5-10 đồng bạc Đông Dương. Thời đó, không phải ai cũng dám “mạnh tay” chi một số tiền lớn chỉ để chở gia đình du xuân.
Đã mấy chục năm trôi qua, “cậu ấm” lý lắc vừa tròn 10 tuổi năm nào nay đã là cụ ông 77, là trụ cột của một gia đình với hai người con trưởng thành và mấy đứa cháu nhỏ. Trong căn phòng nhỏ của mình, ông Thái An vẫn lặng yên ngắm nhìn bức ảnh gia đình, văng vẳng bên tai khúc nhạc giao mùa.
Cái rạo rực của một mùa Tết Kinh kỳ phồn thịnh dường như vẫn còn đó, vẹn nguyên trong ký ức của một công tử người Hà Nội gốc, một người yêu Hà Nội và một người yêu Tết cổ truyền.
