Ở Việt Nam, cây xuyến chi phân bố khắp các tỉnh thành từ Bắc vào Nam ở những bãi đất trống, ven đường, ven mương hoặc đồng cỏ.
Cây xuyến chi (hay còn gọi là rau đơn kim, đơn buốt, cây cúc áo, song nha lông, quý châm) là loại cây thân thảo mọc hàng năm. Chúng có đặc điểm: cao trung bình khoảng 1m; hoa màu trắng, nhụy màu vàng; quả và hạt thường dính vào quàn áo, thân thể động vật để phan tán.
Ở Việt Nam, cây xuyến chi phân bố khắp các tỉnh thành từ Bắc vào Nam ở những bãi đất trống, ven đường, ven mương hoặc đồng cỏ. Với nhiều người dân ở vùng quê, loại cây này được xem như một loại cỏ dại mọc trong vườn, vì thế đã nhổ bỏ chúng. Song giờ nó được biết đến như một loại thực phẩm, rau xanh có thể chế biến thành nhiều món ngon. Thậm chí, một số nhà hàng nổi tiếng ở thành phố lớn còn coi đây là món ăn đặc sản.
Với nhiều người dân ở vùng quê, loại cây này được xem như một loại cỏ dại mọc trong vườn.
Chị Lan Phạm (32 tuổi, Hưng Yên) cho biết: “Ở quê mình có nhiều cây xuyến chi lắm! Nó mọc hoang dại đầy ở vườn hoặc ven đường. Mẹ mình với hàng xóm cứ vài ba tháng lại phải cắt bỏ nó đi để đường sá, vườn tược thông thoáng.
Vài năm trước, mình nghe người bạn giới thiệu món rau xuyến chi xào tỏi thịt bò nên cũng tò mò. Dịp về quê chơi, mình đã hái lá - ngọn non rồi chế biến món ăn đó. Nó có vị hơi đắng nhưng càng ăn càng ngon. Mình đã nghiện rồi hái một ít đem lên Hà Nội ăn dần”.
Cũng theo chị Lan, để chế biến các món ăn từ rau xuyến chi cần hái phần ngọn, lá non. Sau khi rửa sạch, chần và trụng với nước đôi để bớt mùi hăng, sau đó luộc hoặc xào tỏi, xào thịt bò như các loại rau thông dụng khác.
Rau xuyến chi luộc.
Không chỉ vậy, rau xuyến chi còn xuất hiện trong thực đơn của một số nhà hàng tại các thành phố lớn. Rất nhiều người sành ăn, giàu có đã thử món ăn này và không ngớt lời khen ngợi.
Dưới đây là cách làm món xuyến chi xào tỏi: Lựa chọn rau xuyến chi non ở vườn hoặc các bãi đất hoang. Chú ý lựa chọn nơi sạch sẽ để hái. Sau đó đem vào rửa sạch rồi lấy tay vò sơ cho lá bớt mùi hăng; Vớt ra để ráo nước sau đó đem đi luộc. Lúc luộc cho vài hạt muốc trắng vào và không đậy nắp nồi lúc luộc. Luộc khoảng 5 phút là rau chín sau đó vớt ra; Bắc chảo dầu cho thật nóng sau đó cho tỏi khoảng 1 củ và một chút ớt vào rồi phi lên. Nếu có trẻ em thì không nên bỏ ớt vào. Khi ớt và tỏi chuẩn bị vàng cho vào 1 thìa bột canh, 1 thìa nước mắm và 1/2 thìa bột ngọt hoặc đường. Sau khi hỗn hợp trên sôi lên thì cho rau vào đảo đều đến khi tất cả gia vị ngấm đều thì vớt ra và thưởng thức.
Rau xuyến chi xào tỏi.
Không chỉ là rau ăn, rau xuyến chi còn có công dụng tốt cho sức khỏe. Theo đó, xuyến chi có vị đắng, nhạt, hơi cay và tính mát nên có tác dụng tốt trong việc thanh nhiệt cho cơ thể, giải độc, sát trùng các vết thương, chống viêm. Nó thường được sử dụng để điều trị các bệnh như viêm họng, sưng họng phát sốt, viêm ruột, tiêu chảy, kiết lỵ hay các bệnh ngoài da như dị ứng, mày đay, ngứa,…
Trong dân gian người ta thường dùng cây xuyến chi để đắp trực tiếp vào những vết côn trùng cắn, rắn cắn nhờ khả năng chống viêm của nó. Hoạt chất flavoness và polyynes được tìm thấy trong cây xuyến chi có tác dụng chống khối u ở những người bị bệnh ung thư phá triển.
Cây xuyến chi còn được xem là một loài thực vật có khả năng làm giảm các triệu chứng của đái tháo đường hiệu quả nhờ cytopoloyne và polyynes có trong cây. Tinh dầu trong lá cây xuyến chi là một hợp chất chống oxy hóa mạnh có tác kháng khuẩn, kháng nấm.
Cây xuyến chi cũng được sử dụng để làm cỏ trang trí trong khuôn viên nhà hoặc ngoài công việc giúp tăng thêm vẻ đẹp và sự tươi mát cho khu vườn.
