Cây chùm bao ngày xưa thường mọc dại bên bờ hàng rào, ven sông suối, người dân hái lá về cho lợn ăn. Giờ đây loại rau này là đặc sản có giá lên tới 120.000 đồng/kg nhưng cũng rất khó để tìm mua.
Cây chùm bao (hay còn gọi là rau chùm bao, dây chùm bao), được nhiều người biết đến với các tên gọi khác như: cây lạc tiên, cây lồng đèn, nhãn lồng, tây phiên liên, cây mắm nêm, dây bầu đường, long châu đường, hồng tiên,… Chùm bao có tên khoa học là Passiflora foetida L, là giống dây leo thường tự mọc ngoài tự nhiên, đặc biệt là bò dưới đất hoặc bám vào các loại cây khác.
Cây chùm bao hay còn có tên gọi khác là cây nhãn lồng, cây lạc tiên.
Cây leo này có thân dây mềm, nhiều lông. Lá hình xẻ thùy chia làm 3 phần, mọc so le, có lông mịn. Đầu tua cuốn thành lò xo giúp dây bám vào cây cỏ để leo cao hoặc bò ngang dọc. Cây có hoa 5 cánh màu trắng, quả có vỏ mỏng, bên trong có chứa dịch, lúc sống màu xanh, khi chín chuyển sang màu vàng. Chùm bao được tìm thấy nhiều ở các vùng đất ven các vùng núi, các bờ bụi, bãi hoang. Tại Việt Nam, cây chùm bao phổ biến khắp các tỉnh thành từ Bắc vào Nam.
Với nhiều thế hệ 8X - 9X, cây chùm bao vô cùng quen thuộc, dễ dàng bắt gặp chúng mọc leo theo các bờ rào, bò dài ở bờ ao và sinh sôi, phát triển rất xanh tốt nhưng lại ít người hái ăn mà thường làm thức ăn cho gia súc, gia cầm. Với đám trẻ con, quả chùm bao chín có thể ăn sống, có vị ngọt thanh và giòn giòn, là thức quà ngon lành gắn với tuổi thơ của nhiều người.
Quả chùm bao là món quà gắn với tuổi thơ của nhiều người.
Ban đầu, chùm bao được xem là một loại thuốc đông y có tác dụng chống mất ngủ, kích thích tiêu hóa giúp ăn ngon miệng. Lâu dần, tại nhiều vùng miền, người dân hái lá cây luộc lên ăn như một loại rau sạch, khi ăn thấy có vị đắng chát nhẹ khá dễ ăn, đọt non nấu canh hoặc xào với tôm, thịt, cá, nấm… hoặc ăn sống như các loại rau bình thường. Ngoài ra lạc tiên cũng được thu hái, phơi khô và pha trà uống thay nước có tác dụng thanh nhiệt, giải độc.
Trà chùm bao, trà lạc tiên được cho là có nhiều công dụng với sức khỏe
Điều cực thú vị về loại rau này đã được kiểm chứng là rau chùm bao khi có chứa chất saponin, khi gặp nước sẽ tạo ra hiện tượng sủi bọt vô cùng độc lạ. Do đó, khi rửa loại rau này, nhiều người sẽ nhầm tưởng đang ngâm rau với xà phòng.
Rau chùm bao khi rửa sẽ có bọt xà phòng nổi lên.
Giờ đây, chùm bao trở thành một thức rau “đặc sản” của người dân thành thị do là rau dại đảm bảo không sử dụng phân hóa học, thuốc trừ sâu mà lại có mùi vị lạ và tốt cho sức khỏe. Cứ khoảng thời gian cuối xuân đầu hạ là thời điểm loại rau này sinh trưởng tốt nhất, các bà nội trợ tại các thành phố lớn lại đổ xô tìm mua đổi vị cho bữa ăn gia đình.
Loại rau vốn dĩ “mọc hoang” về phố, lên kệ các cửa hàng rau sạch có giá lên đến 120.000 đồng/kg - một mức giá không hề rẻ so với nhiều loại rau khác trên thị trường. Bên cạnh đó, chùm bao sấy khô dùng để làm trà còn có giá đắt hơn và được bày bán khá nhiều trên các trang thương mại điện tử.
Chùm bao được bán với giá 100.000 đồng/kg tại các website.
Anh Trần Văn Tiến (48 tuổi, quê ở Hòa Bình) nhớ lại: “Xưa nghèo khổ, thiếu thốn, những buổi lên rừng mẹ tôi thường tranh thủ hái ít rau chùm bao về làm thực phẩm phục vụ bữa ăn của gia đình. Thật không nghĩ đến có ngày muốn tìm lại hương vị tuổi thơ lại có giá có đắt như vậy".
“Nhiều nhà hàng hiện nay mở rộng phục vụ các món từ rau chùm bao để chiều lòng thực khách, nên việc tiêu thụ khá lớn. Tuy nhiên để tìm được nguồn cung chuẩn không phải đơn giản bởi ngay ở Hà Nội, một số vùng cũng thử nghiệm trồng các loại rau này rồi nhưng không ưa thời tiết", anh Trần Hồng (Âu Cơ, Hà Nội) - chủ cửa hàng rau sạch cho biết.
Rau chùm bao có thể chế biến thành nhiều món ngon, lạ miệng
Hiện tại, nguồn cung chủ yếu của rau chùm bao được anh Hồng lấy từ các thương lái chuyên săn tìm rau rừng ở các tỉnh Tây Bắc. Một số nơi vẫn trồng loại rau này quy mô lớn để cung cấp cho các xí nghiệp sản xuất thuốc. Khi thời tiết vào đông, rau chùm bao sẽ trở nên hiếm hàng do vận chuyển đi xa sẽ dễ bị hỏng, giập úa. Giá rau chùm bao vào thời điểm đó cũng sẽ cao hơn rất nhiều.
Chùm bao còn được nhiều nước ở châu Âu, Mỹ sử dụng trong các loại thuốc an thần vì chứa nhiều flavonoid, alcaloid, saponin có tác dụng lên hệ thần kinh trung ương: trấn tĩnh, an thần, chống hồi hộp, lo âu, mất ngủ. Một số nghiên cứu chỉ ra loại rau này mà còn chứa nhiều thành phần hóa học tốt cho cơ thể như sắt, phốt pho, canxi…
