Cây cúc tần thường trồng làm hàng rào ở các vùng thôn quê, ít ai biết được rằng nó có thể chế biến thành các món ăn đặc sản. Mấy năm gần đây, cúc tần bán ở thành phố với giá lên tới 50.000 đồng/kg.
Cây cúc tần hay còn gọi là từ bi, đại bi, đại ngải, băng phiến ngải, cây co mát (người Thái), cây phặc phà (người Tày). Cây có danh pháp là Pluchea indica, được các nhà khoa học xếp vào danh mục thuộc họ thực vật Cúc.
Rau cúc tần được trồng làm hàng rào ở quê
Cúc tần mọc dại thành bụi, cao từ 1 – 2m, được bao phủ bởi một lớp lông tơ mỏng, có mùi thơm dịu nhẹ. Thường có dây tơ hồng sống bám vào thân cây. Cành cây phát triển từ thân, mảnh và nhỏ, có nhiều lông nhẵn. Lá mọc so le nhau, không có cuống hoặc cuống rất ngắn. Lá cây có hình elip dài hẹp, hình bầu dục, đầu lá nhọn, mép có khía răng, màu lục pha xám. Hoa vươn từ đầu cành cây, mọc tụ lại thành chùm màu tím nhạt. Hoa cái xếp thành dây, hoa lưỡng tính mọc ở giữa cụm.
Các bộ phận của cây cúc tần đều có thể sử dụng
Cây cúc tần vốn là loài cây hoang dã mọc ở Malaysia hay Ấn Độ. Khi du nhập vào Việt Nam, cây cúc tần thường mọc hoang ở vùng đồng bằng, tại các sườn đồi núi thấp và thường được sử dụng chủ yếu để làm hàng rào chắn. Tuy vậy, cuộc sống hiện đại hóa khiến nhiều gia đình lựa chọn xây hàng rào bê tông chắc chắn, vì vậy mà những năm gần đây hiếm khi thấy những hàng rào bằng cây cúc tần.
Tuy vậy, loại cây trồng khắp các dải “hàng rào” này vẫn đều đặn xuất hiện trong bữa cơm của người dân tại các vùng nông thôn. Tại Đồng bằng Bắc bộ, lá cúc tần được coi là loại rau đặc sản không thể thiếu trong món cá kho cúc tần. Ngoài ra, cúc tần có thể chế biến đa dạng các loại món ăn khác như luộc, xào, nấu canh, ăn kèm với các món rau ghém hoặc làm bánh nếp, nấu cháo, hầm óc heo… hoặc là gia vị không thể thiếu trong món dồi lợn.
Các món bánh nếp, dồi… từ lá cúc tần.
Theo chia sẻ của anh Vĩnh Huy (Hòa Bình), cúc tần có mùi vị khá đặc biệt: “Thơm chua cay nồng, ăn lại vô cùng “bén”. Khi làm món dồi lợn, trộn thêm vào nhân một ít lá cúc tần non, rửa sạch, thái nhỏ sẽ tạo nên một hương vị ngon, đậm vị đặc biệt mà không món ăn nào có được.
Khi kho cá, xếp một lượt lá cúc tần xuống dưới, đến một lượt cá, xen kẽ là gừng, riềng, trên cùng là một lượt lá cúc tần nữa, thêm gia vị, nước hàng, dầu ăn. Cá kho liu riu lửa tới khi sền sệt thì nhấc xuống, dùng nóng với cơm rất ngon. Cúc tần trở thành loại rau quen thuộc với chúng tôi từ ngày xưa”...
Cúc tần được bán trên trang thương mại điện tử.
Những năm gần đây, cúc tần được bày bán rộng rãi và dễ dàng tìm thấy ở các siêu thị, cửa hàng rau sạch hoặc các trang thương mại điện tử. Theo khảo sát chung, 1kg cúc tần tươi có giá cả dao động từ 30.000 - 50.000 đồng/kg, không quá đắt đỏ.
Liên hệ với chị Thanh Bình, chủ một trang bán các loại rau lá, thảo dược online, chị Bình cho biết: “Cúc tần được mình nhập từ người dân ở các tỉnh phía Bắc, nhiều nhất là ở Nghệ An, Ninh Bình, Thanh Hoá, Vĩnh Phúc, Hoà Bình… ở đây người dân trồng rất nhiều. Mọi bộ phận của cúc tần đều có thể sử dụng, bao gồm rễ, lá cây và thân ngọn. Loại cây này có sức sống mãnh liệt, sinh trưởng tươi tốt và có thể thu hái quanh năm. Tuy nhiên, để làm thuốc thì tốt nhất nên thu hoạch vào mùa hè và thu”. Theo lời chị Bình, mỗi ngày chị bán ra từ 3-5kg cúc tần, khách mua để chế biến món ăn hay làm thuốc đều có đủ.
Trong dân gian, loại cây này còn được dùng để làm các bài thuốc quý chữa bệnh. Theo Đông Y thì cúc tần là cây thuốc có vị hơi đắng và cay, tính mát, có mùi thơm dịu, có tác dụng tán phong hàn, khu phong, trừ thấp, tiêu độc, tiêu đờm, lợi tiểu, hoạt huyết, sát trùng,...
