Cá mòi là giống cá sinh sống ở vùng biển và vùng nước lợ ở cửa sông, nhưng tới mùa sinh sản chúng lại ngược lên đập Ba-ra An Trạch (đoạn chảy qua 2 xã Hòa Khương - Hòa Tiến, H. Hòa Vang, TP Đà Nẵng) đẻ trứng.
Mùa xuân, khi cái lạnh đã tan dần, khí trời ấm áp hơn và dòng sông Yên nước trở nên trong xanh, hiền hòa thì từng đàn cá mòi lại tìm về. Cá mòi là giống cá sinh sống ở vùng biển và vùng nước lợ ở cửa sông, nhưng tới mùa sinh sản chúng lại ngược lên đập Ba-ra An Trạch (đoạn chảy qua 2 xã Hòa Khương - Hòa Tiến, H. Hòa Vang, TP Đà Nẵng) đẻ trứng. Cá mòi cũng xuất hiện rải rác ở một số sông khác nhưng rất nhiều người dân trong khu vực sành về ẩm thực đều khẳng định rằng: “Cá mòi ở sông Yên mới là ngon nhất”.
Nông dân ven sông Yên đánh bắt cá mòi dưới chân đập Ba-ra An Trạch.
Chiều 14 tháng Giêng, trò chuyện với chúng tôi, ông Bốn Sum (thôn La Châu, xã Hòa Khương) trải lòng, ông quen với nghề đánh bắt cá mòi này gần 30 năm. Không có mùa nào cá nhiều bằng mùa cá mòi. Người dân ven sông tất bật hồ hởi, nhộn nhịp cả bến sông, kẻ bán người mua, trên bến dưới thuyền dập dìu. Cá lên từng đàn, quần như cái nia, cái nong ngay chỗ dòng nước chảy xiết dưới chân đập. Mỗi buổi, ông thả lưới ít nhất cũng được khoảng 20kg. Mà đâu chỉ riêng ghe ông, cũng phải đến cả chục chiếc đều như vậy. Con cá đã góp phần với hạt lúa nuôi sống người dân quê ông bao đời nay.
Ông Bốn Sum cho biết thêm, lúc đó, chỉ cần 2 chiếc ghe kẹp sát nhau, cá men theo đường luồng ở giữa. Cứ thế, ngồi trên ghe cầm vợt xúc cá đến mỏi cả tay. Cá đầu mùa bao giờ cũng ngon, bởi lúc này cá chưa đẻ trứng, mới lội ngược dòng còn đang sung sức. Vào thời điểm “gạo tháng Giêng, tiền tháng Chạp”, thu nhập từ việc đánh bắt cá mòi đã cải thiện đáng kể đời sống của một bộ phận người dân nơi đây. Những ngày nắng ấm, lượng cá đánh bắt nhiều, bán không hết thì mang phơi làm khô cá, muối mắm. Đánh bắt cá mòi không chỉ là kế sinh nhai mà còn là thú vui đầu năm mới của người dân quê ông. Con cháu ở xa về, chỉ vòng ghe vài lượt là đã có mồi nhậu rồi…
Còn theo ông Hai Nghĩa (thôn Bắc An, xã Hòa Tiến), cứ vào thời điểm sau Tết Nguyên đán, từng đàn cá mòi từ vùng nước lợ lội ngược dòng lên đập Ba-ra An Trạch đẻ trứng, sau đó chúng quay trở lại nơi xuất phát. Biết chu kỳ sinh sản hằng năm của cá mòi, có đợt, nhiều nông dân trúng đậm. Thế nhưng bây giờ, mặc dù cá mòi vẫn trở về thượng nguồn để duy trì khả năng sinh tồn, nhưng một phần do thời tiết rét lạnh, phần còn lại do nhiều ngư dân vùng thấp khai thác theo kiểu đóng đáy, sử dụng lưới cào nên lượng cá mòi lên đây sụt giảm hẳn.
Cá mòi tươi rói, bụng căng tròn luôn thu hút khách đi đường.
Từ chiều đến giờ, ghe ông chỉ lưới được vài chục con. Do lượng cá dưới sông ngày càng ít nên nhiều người đã bỏ nghề. Một số ít vẫn còn kiên trì buông lưới nhưng cũng chỉ đắp đổi qua ngày. Quang cảnh nhộn nhịp kẻ mua, người bán như những năm trước đã không còn. Dưới sông bây giờ, chỉ vài chiếc ghe nhỏ uể oải buông lưới, quần thảo gần chân đập “ngóng” cá… “Vậy là huyền thoại về một con sông đầy ắp cá mòi giờ chỉ còn trong ký ức, biết bao con người một thời gắn bó với khúc sông này cũng cảm thấy chạnh lòng”, ông Hai Nghĩa tiếc nuối.
Cá mòi là “lộc trời” sông Yên mang thêm nguồn thu nhập cho người nông dân địa phương trong thời vụ ngắn ngủi từ giữa tháng Giêng cho đến cuối tháng Ba âm lịch. Trong bữa cơm gia đình, đông đủ giữa tiết trời xuân se lạnh, đĩa cá mòi đầu mùa, bụng đầy ắp trứng chiên giòn đã làm cho bao thế hệ người dân ven sông này không chỉ cảm nhận được mùi thơm ngon của cá, mà còn cảm nhận được cả vị ngọt của sông nước quê hương và tình thân quây quần sum họp, khiến những ai xa quê đến những ngày này đều mong nhớ, tìm về.
