Từ một loại cây mọc hoang, ít ai ngó ngàng, giờ đây chùm ngây trở thành rau đặc sản. Nhiều thành phẩm của lá chùm ngây như trà chùm ngây, bột chùm ngây, lá chùm ngây phơi khô… có giá trị về mặt kinh tế và y học cao.
Cây chùm ngây hay còn có các tên gọi khác như cây ba đậu dại, bồn bồn, cây cải ngựa, cây dùi trống, cây dầu bel, cây độ sinh. Cây có tên khoa học là Moringa oleifera Lamk, một loại thảo dược thuộc họ Chùm ngây (Moringaceae) có nguồn gốc từ vùng từ vùng phía nam của Châu Á như Tây Bắc Ấn Độ, Pakistan và Châu Phi với lịch sử phát triển lên tới 4 ngàn năm.
Cây chùm ngây thường mọc hoang trong rừng núi nơi có nhiều ánh sáng và nắng
Tại Việt Nam, chùm ngây thường mọc hoang trong rừng núi nơi có nhiều ánh sáng và nắng. Cây chủ yếu phân bổ trải dài từ các tỉnh Quảng Nam trở vào Nam do ưa khí hậu nhiệt đới nóng ẩm. Dù đã xuất hiện lâu đời tại nước ta nhưng chỉ mới vài năm gần đây, loại rau này mới được nhiều người biết đến. Loại cây này có lá kép, mọc so le, dài 30-60cm, hoa màu trắng, hơi giống hoa họ Đậu. Quả chùm ngây dài 25-30cm hay hơn, mọc thõng xuống, mở làm 3 mảnh, trổ hoa và quả vào tháng 4-6 hàng năm.
Rau chùm ngây.
Trước đây, chùm ngây là một loại rau dại mọc khắp các rừng già, hay ven đường, ven sông nhưng không ai hái làm rau mà chủ yếu được sử dụng như một phương thuốc đông y trị bệnh. Thế nhưng, nó lại mang lại giá trị kinh tế cao khi xuất khẩu nên dần được chú ý, nhiều nơi trồng giống cây đặc trưng của khí hậu nhiệt đới này để khai thác, và dần dần lá chùm ngây cũng xuất hiện trong bữa cơm gia đình như một món rau đặc sản.
"Khi xưa nhà mình ở Quảng Ngãi, chỉ biết rau chùm ngây qua mấy loại thuốc của ông nội, thường được ông leo lên rừng hái về. Mấy năm gần đây, thấy rau dại này được bán ở khu chợ và ở một số cửa hàng rau sạch, nhiều người khen ngon nên mình mua về ăn thử sau đó thành ghiền luôn. Thứ rau này ăn khá giống với rau ngót nhưng cứng hơn, đặc biệt chùm ngây nhiều dinh dưỡng rất cho trẻ nhỏ và người già. Tôi hay nấu với canh tôm thịt, ăn rất ngọt và mát”, chị Vinh (ở quận 3, TP.HCM) chia sẻ.
Một số món ngon từ rau chùm ngây.
Lá chùm ngây được dùng làm đủ các món ăn từ xào, hấp, nấu canh, làm gỏi tôm thịt đến phơi khô pha trà, xay sinh tố, dùng bột nghiền từ lá chùm ngây làm gia vị.... Loại rau này có hương vị gần giống rau ngót, lá hơi nhẩn đắng, có vị chát nhẹ nhưng béo ngậy nên rất dễ ăn. Các bà mẹ truyền tai nhau rằng rau chùm ngây rất tốt cho sự phát triển của trẻ nên thường được nghiền nát nấu cùng bột, cháo trẻ em.
Theo một số nghiên cứu, chùm ngây chứa protein, vitamin và khoáng chất. Loại rau này là một chất chống oxy hóa như quercetin, kaempferol, axit caffeoylquinic,..., giúp bảo vệ tế bào khỏi bị tổn thương. Nhờ lượng dinh dưỡng dồi dào, chùm ngây là thực phẩm chức năng quý dành cho trẻ nhỏ và bà mẹ mới sinh. Với người cao tuổi, uống nước từ chùm ngây thay trà mỗi ngày sẽ giúp an thần, ngủ sâu, kích thích tiêu hóa, giảm cholesterol, thanh nhiệt và giải độc.
Một số vườn rau chùm ngây mang lại giá trị kinh tế cao.
Chị Phan Thị Tuyết Mai (ở TP. HCM) bén duyên trồng cây chùm ngây từ năm 2010. Chị cải tạo trang trại 20ha tại Đồng Nai, canh tác tự nhiên, không sử dụng phân bón, thuốc trừ sâu và thực hiện theo tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu với mục tiêu đưa hàng hóa xuất ra nước ngoài. Lâu dần, quy trình canh tác cây chùm ngây của cơ sở chị Mai được chuẩn hóa, chỉ trong vòng 3 tháng đã có thể thu hoạch lá cây rau sạch.
“Tôi chỉ là người dẫn đường về cách làm từ cây chùm ngây để người tiêu dùng biết được ứng dụng của nó trong cuộc sống nhiều hơn chứ không đơn thuần là trị bệnh”, chị Mai nói. Từ việc chỉ thu mua bán lại cho thương lái với giá 20.000 đồng/kg, chị Mai chế biến nhiều thành phẩm của cây chùm ngây như trà chùm ngây, bột chùm ngây, lá chùm ngây phơi khô… có giá trị về mặt kinh tế và y học cao.
Chùm ngây được bày bán trên các trang thương mại điện tử.
Lá chùm ngây tươi bán bên ngoài thị trường có giá từ 70.000 đến 100.000 đồng/kg. Loại rau này có thể tìm thấy ở nhiều siêu thị, các quầy hàng rau rừng ở chợ, các cửa hàng rau sạch hay trên chợ mạng. Đặc biệt, các chế phẩm từ rau chùm ngây như trà chùm ngây, bột chùm ngây… được bán rộng rãi trên các sàn thương mại điện tử, giá cả dao động từ 130.000 đồng/kg.
Không chỉ là một loại rau xanh chứa nhiều chất dinh dưỡng tốt cho sức khỏe, cây chùm ngây còn được coi là một phương thuốc quý giá và có nhiều tác dụng thần kỳ. Lá và quả của cây chùm ngây được sử dụng để điều trị tình trạng thiếu máu, viêm khớp, hen suyễn, hỗ trợ điều trị ung thư, táo bón, đái tháo đường, tiêu chảy, động kinh, đau bụng, loét dạ dày và ruột… Tuy vậy, lá chùm ngây vẫn được khuyến cáo không nên sử dụng quá nhiều, lạm dụng gây tác dụng phụ.
Một số loại dược liệu từ lá chùm ngây.
