Thứ quả rừng mọc hoang dại nay là gia vị được các nhà hàng và nhiều người tìm mua khắp nơi.
Quả mắc mật còn gọi là móc mật, là một thứ quả đặc sản của núi rừng Tây Bắc. Quả mắc mật là tên gọi được bắt nguồn từ dân tộc Nùng, Tày nghĩa là “quả ngọt”, mang mùi vị đặc trưng riêng có một không hai của vùng đất này.
Quả mắc mật mong dại bạt ngàn khắp các khu rừng ở Tây Bắc
Cây mắc mật mọc hoang dại bạt ngàn ở các vùng núi cao phía Bắc nước ta như: Bắc Kạn, Cao Bằng, Lạng Sơn, Hòa Bình, Quảng Ninh... Nếu trồng ở những vùng khác, cây sẽ khó sống, quả không có mùi thơm đặc trưng và lá có vị đắng. Cây mắc mật cao dưới 10m, các cành lá thấp, bao phủ xung quanh là lớp lông, thân có nhiều nốt sần, vỏ màu đen xám.
Từ tháng 3 cây mắc mật bắt đầu ra hoa, hè đến cũng là lúc những trái mắc mật rám đỏ, lúc lỉu trên cành. Lúc này, bà con dân bản lại gọi nhau vào rừng từ sáng sớm để hái quả, đến trưa từng tốp người lại trở về, trên vai nặng trĩu những gánh quả mắc mật chín mọng.
Hạt mắc mật khô để làm gia vị chế biến các món thịt nướng và món kho
Chị Vi Thị Hà (ở bản Đao, xã Tân Văn, huyện Bình Gia, tỉnh Lạng Sơn) kể lại: "Những cây mắc mật mọc hoang ở gần chân núi đá vôi nhiều lắm. Lá mắc mật không thể thiếu đối với món thịt lợn quay, vịt quay, thịt nướng, xào măng... Từ nhỏ chúng tôi đã đi hái quả mắc mật tươi để ăn vặt, nó có vị chua chua ngọt ngọt lạ miệng. Mắc mật tươi còn đêm ngâm với măng ớt. Sau đó, bà con phơi khô quả khô để dùng quanh năm, cũng có vị thơm ngon như mắc mật tươi ".
Mấy năm gần đây, thứ quả rừng này trở thành gia vị được các nhà hàng và nhiều người "sành ăn" lùng mua. Trên chợ mạng và các sàn thương mại điện tử, quả mắc mật tươi được bán với giá 50.000-60.000 đồng/kg, còn quả mắc mật khô có giá lên tới 280.000 đồng/kg.
Quả mắc mật tươi bán trên chợ mạng với giá 40.000-50.000 đồng/kg
Chị Duyên Nguyễn - đầu mối bán sỉ quả mắc mật ở Lạng Sơn cho biết chị nhập cho các tiểu thương và nhà hàng ở Hà Nội với giá 130.000 đồng/kg mắc mật khô, còn mắc mật tươi 30-40 nghìn đồng/kg. "Quả mắc mật rất thơm, có vị chua chua, ngọt nhẹ nên dùng để chế biến các món vịt quay, lợn quay thơm ngon hơn dùng lá mắc mật. Tôi gửi hàng đi khắp các tỉnh thành, đợt này đang dịch bệnh nên gửi hàng vào các tỉnh phía Nam khó khăn. Trước đó, mỗi tuần tôi gửi cả chục chuyến hàng vào các tỉnh TP.HCM, Đà Nẵng, Bình Dương... bằng xe khách", chị Duyên cho biết.
Theo chị Duyên, mấy năm nay quả mắc mật được ưa chuộng nên bà con ở các bản vào rừng thu hoạch rồi bán cho thương lái. Mắc mật phơi khô 5-6 nắng có thể tiến hành bảo quản, điều quan trọng nhất là phải bảo quản cẩn thận, bọc trong túi bóng kín để giữ mùi thơm, không bị mốc.
Quả mắc mật tươi được đóng gói, bán trên chợ mạng với giá lên tới 280.000 đồng/kg
Để chọn được mắc mật khô ngon, trước tiên phải chọn những quả chín mọng. "Mắc mật có nhiều loại, muốn biết hàng xịn hay không chỉ việc tách đôi quả khô đó, xé lớp vỏ ra thì thấy được có một độ keo nhất định vẫn còn nằm trong quả. Nếm thử có chút vị ngọt, chua chua và tê tê đầu lưỡi, đó là mắc mật ngon, đi kèm nó sẽ là vị thơm đặc trưng", chị Duyên tiết lộ.
Quả mắc mật khô có thể làm gia vị chấm, hoặc ướp các món thịt nướng hay các món kho. Nếu dùng mắc mật khô để mâm dấm ớt, măng ớt, thì trước khi dùng phải ngâm với nước ấm tầm 5 phút để quả căng mềm nở đều sau đó xay nhuyễn hoặc giã cối, vị lúc này sẽ giống như hạt tươi.
Vịt quay ướp quả mắc mật sẽ có mùi thơm đặc biệt
Ở một số nơi, mắc mật trở thành cây chủ lực mang lại thu nhập cho bà con. Nhiều hộ nông dân ở Lạng Sơn đã mở rộng diện tích trồng mắc mật. Cây mắc mật trồng từ bốn đến năm đã cho quả. Những cây có tuổi thọ khoảng 40 năm, trong đó từ 25 đến 30 năm cho năng suất cao, mỗi cây trung bình cho tới từ 40 đến 60kg quả/năm.
Ngoài ra, quả mắc mật còn được sử dụng như một vị thuốc giúp giảm đau, bảo vệ gan và một số bệnh thường gặp khác.
